83
از حنانه تا سهله
در يك برنامه فشرده، دو مكان واقع در مسير نجف به سهله و همچنين دو مسجد بزرگ و تاريخى كوفه و سهله زيارت شد. اين اماكن چهارگانه به نوعى در برنامه زيارتى كاروان‌ها قرار داشت. چند نكته را دربارۀ اين دو زيارتگاه بيان مى‌كنم:
1. مسجد حنانه: اين مكان فضاى غمناك كربلا را براى هر زائرى تداعى مى‌كند. پس از واقعه عاشورا، سر امام حسين (ع) به كوفه برده شد كه پيش از بردن نزد ابن زياد، سر مقدس در اين مكان قرار گرفت.12 بناى قديم مسجد تخريب شده و با طراحى بسيار زيبا بازسازى گرديده است. هم به مساحتش افزوده شده و هم معمارى آن چشم‌نواز شده است. با اين حال فعلا كاروان‌هاى ايرانى را به اين مسجد نمى‌برند؛ گويا فقدان مكان مناسب براى توقف ماشين‌ها، بهانه حذف اين برنامه است!
2. مزار كميل: او از ياران نزديك اميرمؤمنان (ع) بود كه در صفين حضور داشت و مدتى نيز والى هيت بود.13 كميل، بزرگ قوم خويش بود. سرانجام به دستور حجاج و به جرم همراهى با على (ع) در سال 82 هجرى گردنش را زدند. اميرمومنان (ع) پيشتر نحوۀ شهادتش را به او خبر داده بود.14 ضرار بن ضمره‌مى‌گويد: شنيدم اميرمؤمنان (ع) به كميل بن زياد سفارش مى‌كرد و مى‌گفت اى كميل! از مؤمن دفاع كن كه پشت سر مؤمن، حريم خداست و جان او نزد خدا محترم است و دشمن او، دشمن خداست. از ستم كردن با كسى كه ياورى جز خدا ندارد، بپرهيز.15 معمارى سابق مزار كميل حفظ شده است؛ با همان گنبد و سطح بلندى كه دارد. البته در سال‌هاى اخير تعميرات و اضافاتى نيز داشت است.
3. مسجد كوفه: پيش از ورود به مسجد، به سمت مزار ميثم تمار رفتم؛ شخصيتى كه اميرالمؤمنين (ع) سخت به وى علاقه داشت و او را از اسرار آگاه مى‌كرد. امام درختى را به ميثم تمّار نشان داد و او را آگاه ساخت كه عبيداللَّه بن زياد، وى را به عنوان دهمين نفر، بر شاخۀ آن درخت مصلوب خواهد كرد و مرگ او به سبب نيزه‌اى خواهد بود16. ميثم تمار ده روز پيش از ورود امام حسين عليه السّلام به عراق، در كوفه به شهادت رسيد و جنازه‌اش مدت‌ها بر سردار بود17. كنار ضريح ميثم ايستاده بودم كه درب آن را باز كردند و با نظارت شيخ موقرى، چند گونى از پول‌هاى داخل آن را بيرون آوردند. زمينه‌اى فراهم شد و به دعوت آن شيخ، داخل ضريح شده، به قبر اين يار وفادار حضرت تبرك جستم.
پياده به سمت مسجد كوفه رفتم؛ مسجدى كه بخش‌هايى از آن را باغى از باغ‌هاى بهشت مى‌دانند18. پيش از سفر كتاب «الغارات» را مى‌خواندم و اين نكته از اين كتاب به ذهنم خطور كرد كه على (ع) هر روز در جايى از مسجد بزرگ كوفه مى‌نشستند و بعد از نماز صبح، تا طلوع آفتاب به تسبيح مشغول مى‌شدند و بعد از اين‌كه خورشيد طلوع مى‌كرد، براى سخنرانى بالاى منبر مى‌رفتند. 19
مقام‌هاى معروف مسجد كوفه عبارتند از مقام جبرائيل، مقام آدم، مقام نوح، مقام ابراهيم، مقام خضر، مقام محمد، مقام امام صادق و مقام امام زين العابدين (عليهما السلام) . همچنين از اماكن تاريخى داخل مسجد نيز مى‌توان از محل كشتى نوح، محراب اميرمومنان (ع) ، بيت الطشت و دكة القضاء نام برد.
بازسازى مسجد كوفه از حدود ده سال پيش آغاز شده است. از مساحت 11162مترى مسجد، حدود 5520 متر مسقف شده و اكنون ساخت رواق‌هاى پيرامونى و همچنين سنگ فرش تمام مسجد به پايان رسيده است. گرچه بناى جديد، زيبا جلوه مى‌كند، اما سادگى پيشين جذابيت خاص خود را داشت. فعلا مقام نوح (ع) در بخش بانوان قرار دارد وگويا اندك جابه‌جايى در مقام جبرئيل شده است. از اقدامات مفيدى كه صورت گرفته، باز كردن دربى از بالاى سر مزار مسلم بن عقيل به داخل مسجد است. اين درب به مقام امام صادق (ع) باز مى‌شود. مديريت مسجد سايتى را به آدرس www. masjed-alkufa. net راه‌اندازى كرده كه اطلاعات و تصاوير خوبى در آن مى‌توان ديد.
پس از زيارت مزار حضرت مسلم (ع) به زيارت مختار رفتم. ضريح جديدى بر مزارش نصب كرده‌اند. در حرم هانى بن عروه تغييرى صورت نگرفته بود. بيشتر كاشى‌هاى قديمى هم در حال تخريب بود. اميدوارم در توسعه جديد كه در سمت شرقى انجام شود، آن‌جا نيز مورد توجه قرار گيرد.
از باب الثعبان مسجد كوفه كه در ضلع غربى شمال مسجد قرار دارد بيرون آمدم و به سمت مزار روبه‌روى در رفتم؛ مزارى كه تابلوى نصب شده بر آن از دفن خديجه بنت على (ع) حكايت مى‌كرد. همسر او عبدالرحمن بن عقيل است 20 كه دركربلا به شهادت رسيد.21 مورّخان ضمن اشاره به وجود چنين زنى، از محل دفن او ياد نكرده‌اند.
4. مسجد سهله: پيش از غروب، وارد اين مسجد شدم. مكانى مقدس با مقام‌هايى شريف كه براى پذيرايى از زائران آغوش گشوده است. مقام‌هاى مسجد عبارتند از: مقام انبياء و مقام صالحين، مقام ابراهيم، مقام ادريس، مقام خضر، مقام امام صادق، مقام امام زين العابدين و مقام امام زمان (عليهم السلام) .
بازسازى اين مسجد با نظارت آيت‌الله سيد سعيد حكيم در حال اجراست. بر اساس ماكتى كه در آن‌جا ديدم، پروژه گسترده‌اى در حال اجراست و بخش جنوبى مسجد كه مقام امام زمان (ع) درآن‌جاست، به عنوان محورى‌ترين بخش آن ساخته خواهد شد كه در دو