20
9. كتاب على (ع) و تفاوت آن با چند صحيفه و كتاب ديگر
پيش از اين دربار كتاب و مصحف على (ع) و تفاوت اين دو با هم مطالبى گفتيم. اينك دربار كتاب على (ع) و ارتباط آن با ديگر صحيفه‌ها به نكته‌هايى اشاره مى‌كنيم:
1. اگرچه واژ «مصحف» در مصحف على و مصحف فاطمه (عليهما السلام) وجود دارد، اما از حيث موضوع دو كتاب متفاوتند. مصحف على (ع) درواقع همان قرآن است و مصحف فاطمه، قرآن نيست و به تصريح روايات، يك آيه از قرآن در آن نيامده است. آنچه در مصحف فاطمه (عليها السلام) است، اخبار غيبى و حوادث آينده است و البته نويسند هر دو، اميرالمؤمنين (ع) است.
2. مى‌توان كتاب على (ع) و كتاب جامعه را يكى دانست. در روايات آمده است:
«كذا فى صحيفة على يا كذا فى الجامعة يا عندنا الجامعة يا كذا فى كتاب على» . ظاهراً اين‌ها عنوان‌هاى يك مُعَنوَن هستند و همه، اشاره به كتابى دارد كه اميرالمؤمنين (ع) آن را از زبان رسول‌خدا (ص) نوشتند. مرحوم آقابزرگ تهرانى عبارتى دارد كه گويا خواسته است ميان كتاب على و كتاب جامعه و كتاب جفر تفاوت بگذارد:
فظهر مما مر أنّ الأمالى هذا. . . هو غير الجفر و الجامعة و الصحيفة الملفوفة التى طولها سبعون ذراعا. . و امثال ذلك من التعبيرات فى احاديث أهل‌البيت و إن كان الجميع من املاء النبى و خط الوصىّ الموجود عند خلفه المنتظر؛ 1
با توجه به مطالب پيشين، روشن شد كه. . . آن امالى (كتاب على) غير از جفر و جامعه و صحيفه‌اى است كه طول آن هفتاد ذراع بوده است. . . گرچه هم آن‌ها املاى رسول خدا (ص) بوده كه وصىّ او [اميرمؤمنان على] آن را نوشته و [اكنون] در نزد جانشين منتظر اوست.
ولى با توجه به مجموع روايات، به اين نتيجه رسيده‌ايم كه هم اين عنوان‌ها، اشاره به يك كتاب است. مرحوم سيد محسن امين عاملى هم به همين مطلب تصريح كرده و مى‌گويد: از مؤلَّفات اميرالمؤمنين، كتاب جامعه است و كتاب جامعه با كتاب على يكى است؛ 2آن‌جا كه مى‌نويسد:
والظاهر أنها هى المعبّر عنها فى جملة من الأخبار الآتية بكتاب على (ع) ، و بالكتاب الذى باملاء النبى (ص) و خط على (ع) و بكتاب على (ع) الذى هو سبعون ذراعاً، و بالصحيفة