164
دولت عثمانى و مراكز زيارتى عراق
در سامرّه، نجف اشرف و در كربلا سبّ و رفض (لعن و رد دشمنان على (ع) و فرزندانش) رواج دارد. تمام خدمه و اكثر سكنه اين بلاد، شيعى مذهبند و علانيه (آشكارا) در آن ملك سلوك مى‌نمايند. عثمانيان اگرچه در جاهاى ديگر تاب ديدار شيعيان نمى‌آورند، اما در اين‌جاها (عتبات عاليات عراق) به جز تغافل و اغماض چاره‌اى ندارند. سبب آن را استفسار كردم، بعضى گفتند به سبب جوار و خوف پادشاه ايران است. اين سخن، دل‌پذير ]نگرديد؛ بلكه] به خاطر مى‌رسد كه محض شوكت و مهابت اين ائمه (ع) و اعلان حقيقت ايشان است كه به طريق كثرت طمع در دل عثمانيان افتاده، مى‌ترسند كه اگر دخلى (دخالتى) در امور ]عادى] اين بلاد نمايند، تخلّل در مداخل كثيره ايشان (درآمدها) كه از زوار است، خواهد افتاد. و ايضا تعظيم عثمانيان و برپاداشتن ايشان اين مشاهد را، هم براى همين معناست؛ زيرا كه آثار اخلاص ]و اردات آنان به اين مزارات مقدس] به چند وجه ظاهر نمى‌شود: يكى اين‌كه احرام زيارت نمى‌بندند، مگر كه وارد اين مشاهد ]مبارك] گردند؛ دوم قلّت رحم ايشان به زوّار و گرفتن زر، گليم و جامه و هرچه به دست آيد از مفلسان ايشان به جبر و كتك ]زدن] در گذرگاه‌ها؛ سيوم عدم التفات ايشان در ترفيه حال زوار در اثناى سير كاروان‌سراها، كه اكابر شهير براى آرام متردّدين (رفاه حال زائرين) در اثناى راه ساخته‌اند؛ متصل هريك آبادى‌ها بود، بر سكنه آن‌ها ]عثمانى‌ها] آن‌قدر تعدى كردند كه بعضى ويران شد كه كاروان‌سراها لق‌ودق (به صورت ويرانه‌اى) باقى مانده ]است].
عمده‌تر از همه، عدم التفات ايشان در مرمت بقاع مذكوره است. احمدخان دنبلى از امراى آذربايجان عمارت گنبد سامره كرده، قبل از آستركارى ديوارهاى صحن، وهن و تزلزل در امور او روى داد. الى الآن ]تاكنون] كسى به اتمام آن نپرداخت؛ بلكه صحن را هم پاك نكرده‌اند. الى الآن توده‌هاى آجر و حوض‌هاى آهك همچنان باقى است. از اين گذشته‌تر، اهداف گنبد به سبب كثرت بارندگى در بعضى مواضع، گود شده، آب مى‌ايستد؛ چنان‌چه محتمل است كه گنبد را به تدريج خرابى رساند. با آن‌كه در مرمت اين گودها (چاله‌ها) زياده از دوصد زر خرج نيست، بدان نمى‌پردازند و افتادن گنبد را از خرج آن قليل زر (هزينه كم) آسان‌تر مى‌دانند. چهارم اين كه براى روشنى اين مشاهد، وجهى معين نيست. روضه كاظم (كاظمين) و نجف و كربلا به اهتمام سكنه قدرى قليل