53برخى منابع نوشته‌اند كه پيرو شعيب پيامبر در كوفه، در سمت شرقى فرات دفن گرديده است، مورخين عقيده دارند آرامگاه يونس نيز در اين شهر مى‌باشد34.
جبرئيل در كوفه بر نوح فرود آمد و به وى گفت بايد به فرمان الهى كشتى بسازد. از حضرت امام رضا (ع) نقل گرديده كه فرموده‌اند:
مسجد كوفه خانه حضرت نوح است و اگر شخصى صد بار داخل اين مكان مبارك گردد، خداوند او را مشمول صد مغفرت خواهد كرد؛ زيرا دعاى حضرت نوح شامل حالش مى‌گردد كه فرمود: «رب اغفرلى و لوالدى و لمن دخل بيتى مومنا»35.
فرزند نوح در محل كنونى كوفه از كوهى بالا رفت تا خود را از عذاب الهى برهاند؛ ولى آن كوه متلاشى شد و به صورت ريگ نرمى در آن بيابان گسترده شد و سرزمين نسبتا وسيعى را كه نسبت به اطراف بلندتر بود، تشكيل داد كه به نجف مشهور شد36.
حضرت ابراهيم (ع) به همراه برادرزاده‌اش حضرت لوط، از كنار فرات پيش رفت تا به كوفه رسيد و در محل كنونى مسجد كوفه، كنار پنجمين ستون به نماز ايستاد. به همين دليل امام صادق (ع) به اصحاب و پيروان خود توصيه كرده‌اند در كنار اين ستون دو ركعت نماز بخوانند؛ زيرا آن‌جا مصلاى حضرت ابراهيم (ع) بوده است. آن‌گاه آن حضرت از كوفه به كربلا رسيد و از اين‌جا به سوى محل سكونت «عمالقه» رفت37.
از روايات چنين برداشت مى‌شود كه مسجد جامع يا مسجد اعظم كوفه، از لحاظ قدمت و قداست، سابقه‌اى طولانى دارد. «سيد بحرالعلوم» با استفاده از حديثى نوشته است كه حضرت آدم طرح آن را ريخته و نيز پيامبر اكرم (ص) فرموده‌اند:
در شب معراج در حالى كه سوار بر براق بودم، جبرئيل مرا همراهى مى‌كرد. از مسجد كوفه عبور كردم كه جبرئيل گفت: اى محمد! اين‌جا كوفه و آن هم مسجد كوفه است؛ فرود آى و در اين محل نماز بخوان. رسول اكرم (ص) مى‌فرمايد: فرود آمدم و نماز خواندم؛ در اين حال فرشته الهى گفت آگاه باش كه اين مسجد را بيست بار ويران و بيست بار آباد ديده‌ام!
امام صادق (ع) فرموده‌اند: انتهاى مسجد كوفه، آخر سراجين است كه حضرت آدم آن را ساخت و من اكراه دارم سواره وارد آن شوم. از ايشان پرسيدند چه كسى نقشه‌اش را تغيير داد؛ فرمود: توفان نوح آن را دگرگون ساخت؛ سپس اصحاب «كسرى» و «نعمان بن منذر» و بعد از آن، «زياد بن ابيه» باعث دگرگونى آن شدند38.
سعد وقاص هنگام بنيان‌گذارى كوفه، نخست طرح بناى مسجد كوفه را ريخت و اين مكان مقدس و مبارك را در كانون اصلى و مركزى شهر قرار داد؛ به‌گونه‌اى كه محلات، بخش‌ها و اجزاى شهر در بافتى يگانه با مسجد پيوندى تنگاتنگ داشتند و بافت شهرى كوفه، هويت معنوى خود را از اين مكان مى‌گرفت. از آن زمان، تحولات و تعميرات گوناگونى در اين مسجد به‌وجود آمد.
«ابن جبير» سياح قرن ششم و اوايل قرن هفتم هجرى كه آن را از نزديك ديده، مى‌نويسد:
در اين مكان محرابى ديده مى‌شود كه از كف رواق بالاتر است؛ چنان‌كه گويى خود مسجد كوچكى است كه همان محراب اميرالمومنين (ع) مى‌باشد و در همان جايگاه بود كه ملعون شقاوت پيشه «عبدالرحمن ابن ملجم مرادى» « حضرت را به شهادت رساند39.
مسجد كوفه از تمامى مساجد جهان اسلام، به جز مسجد الحرام، قديمى‌تر است وحتى پيش از خلقت آدم، خداوند به آن بركت داده و طى قرون متوالى محل عبادت پيامبران، اوليا و اوصياى الهى و انسان‌هاى پارسا و پرهيزكار بوده است. در اهميت آن همين بس كه طبق فقه شيعه، مانند مسجدالحرام و مسجدالنبى نماز مسافر در آن كامل ادا مى‌گردد و يك ركعت نماز در آن، پاداش هزار ركعت نماز در ديگر اماكن عبادى را دارد.
امام صادق (ع) مسجد كوفه را برتر از بيت المقدس و با فضيلت‌تر از آن معرفى كرده و فرموده‌اند: حتى نشستن در اين مكان، بدون نماز و دعا، عبادت است.
«اصبغ بن نباته» روايت كرده است: روزى در مسجد كوفه در محضر اميرالمومنين بوديم كه آن حضرت فرمود:
اى كوفيان! خداوند متعال چيزى به شما عطا كرده كه تاكنون به هيچ كس نداده و عبادتگاه شما را بر ساير مراكز عبادى برترى داده است و آن، خانه حضرت آدم، نوح، ادريس، عبادتگاه ابراهيم خليل و مصلّاى برادرم خضر است. مسجد شما يكى از چهار مسجد بافضيلت است كه خداوند آن را براى اهلش برگزيده و كس كه در آن نماز گزارده، شفاعتى مى‌كند كه ردّ نمى‌شود. روزى فرا خواهد رسيد كه آن‌جا عبادتگاه و مصلاى فرزندم حضرت مهدى (عج) و مؤمنان خواهد گرديد و هيچ فرد باايمانى بر روى زمين باقى نمى‌ماند كه يا در مسجد كوفه نماز خوانده يا در آرزوى آن است كه اين‌جا نماز بگزارد. اين مسجد را ترك نكنيد و با اقامه نماز در آن، به سوى خداوند متعال تقرب جوييد و به منظور برآوردن حاجت‌هاى خود تضرّع نماييد40.
به نقل از «ابوحمزه ثمالى» امام باقر (ع) فرموده‌اند: