161بزرگ، اساتيد و فضلاى حوزه كرخ ناگزير به حلّه، كربلاّ و نجف كوچ كردند و ابن‌علقمى هيچ‌گاه راضى نبود چنين ضرباتى متوجه كانون‌هاى علمى و فرهنگى منطقه كرخ گردد. 1
فتنه‌هاى مذهبى عليه اهل كرخ
در ميان مذاهب اهل سنت، پيروان مذهب حنبلى قدرت، نفوذ و جمعيت افزون‌ترى نسبت به ديگر مذاهب داشتند. اين‌ها غالباً در ميان قسمت شرقى و سمت قبله كرخ، در محله باب البصره استقرار يافته بودند. اختلاف‌ها و درگيرى‌هاى شيعيان كرخ غالباً با حنبلى‌ها بود و پيروان سه مذهب ديگر، نه تنها مشكلى با شيعيان نداشتند، بلكه برخى چون شافعى‌ها به ايشان نزديك بودند. اين نزاع‌ها همه ساله و به بهانه‌هاى گوناگون در موقعيت‌هاى خاص شعله‌ور مى‌گرديد و در آن افراد بسيارى از طرفين كشته مى‌شدند و اموال و امكانات فراوانى تلف مى‌گرديد. در پسِ اين وقايع تلخ، چيزى جز تعصب‌هاى كور، جهالت، احساسات بيهوده فرقه‌اى و برخى حسادت‌ها و رقابت‌هاى بى‌اساس ديده نمى‌شد. درست است كه در بين تعاليم مذاهب گوناگون اسلامى، تفاوت‌ها و حتى اختلاف‌هايى ديده مى‌شود، اما آن‌قدر مشتركات دينى اساسى و محورى وجود داشت كه مى‌توانست ملاك و معيار يك اتحاد استوار و هم‌زيستى مسالمت‌آميز قرار گيرد. 2
بخشى از اين رويارويى خونين هنگامى صورت مى‌گرفت كه مسلمانان در مقابل خطر روميان مسيحى نياز به انسجام و هم‌بستگى داشتند و بايد در برابر دشمن مشتركى كه مرزهاى جهان اسلام را تهديد مى‌كرد، تفرقه و انتقام‌گيرى‌هاى وحشيانه را كنار مى‌گذاشتند. گاهى برخى افراد جاهل در اختلافات شخصى، به رهبران مذاهب اسلامى ناسزا مى‌گفتند و همين درگيرى‌هاى گسترده و شديدى را به وجود مى‌آورد و طى آن محله كرخ مورد غارت قرار مى‌گرفت. تأكيد شيعيان به برپايى مجالس سوگوارى براى خامس آل عبا و برپايى جشن‌هاى غدير نيز نزاع‌هاى خونينى را رقم مى‌زد. برخى شعائر شيعه نيز وقتى علنى مى‌گرديد، افراد متعصب شعله درگيرى را برمى‌افروختند. از جمله آنها ذكر «حىّ على خير العمل» در اذان، گواهى دادن به ولايت اميرمؤمنان (ع) در اذان و اقامه، استفاده از رنگ سفيد در مقابل رنگ سياه بنى‌عباس، توجه جدى شيعيان به زيارت مشاهد مشرفه در عتبات عراق، مشهد مقدس و بقيع بود. 3