61
فقيه سامرا
حاج آقا رضا همدانى، فرزند آقا محمدهادى در سال 1250 قمرى در شهر همدان چشم به جهان گشود. مقدمات علوم اسلامى را نزد پدر آموخت و بعد به نجف هجرت كرد و در درس شيخ مرتضى انصارى و ميرزاى شيرازى حاضر شد و به همراه استادش ميرزاى شيرازى به سامرا آمد و با ايشان ملازم گرديد. پس از رحلت استادش به مرجعيت رسيد، ولى او كرسى تدريس و تعليم و تربيت شاگرد را بر مرجعيت ترجيح داد. 1
اين فقيه پرتلاش در عرصۀ تدريس، شاگردان برجستۀ بسيارى را تربيت كرد كه از جمله آنان حضرات آيات: شيخ محمد جواد بلاغى، سيد حسن صدر ( صاحب تكملة امل الآمل ) ، ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى، شيخ جعفر آل شيخ راضى، شيخ محمد حسين كاشف‌الغطا، شيخ محمد كاشف‌الغطا، سيد محسن امين عاملى (صاحب اعيان الشيعه) ، شيخ على زاهد قمى و شيخ آقا بزرگ تهرانى (صاحب الذريعه) هستند. 2
سيد محسن امين، يكى از شاگردان او درباره استادش مى‌نويسد:
حاج آقا رضا همدانى سرآمد حوزۀ درسى ميرزاى شيرازى بود. شبانه‌روز در عرصۀ تدريس، تحقيق و مطالعه تلاش مى‌كرد. گاهى اوقات كه به محضرشان مى‌رسيدم، مشاهده مى‌كردم قلم و كاغذ در دست دارد و كتب جواهر، حدايق و وسائل الشيعه را در مقابلش گذاشته، مطالعه كرده و مى‌نويسد. سؤال علمى كه داشتم مطرح مى‌كردم و ايشان جواب مى‌داد و من از محضرش مرخص مى‌شدم و او دوباره مشغول تحقيق مى‌شد. وقتى به درس مى‌آمد، مطالب را از مروى «مصباح الفقيه» كه تاليف خودش بود، عنوان مى‌كرد. او مرجع تقليد زاهدى بود و از امور دنيوى زودگذر پرهيز مى‌كرد. سالى كه در محضرش بودم، هرگز لغزش و خطايى از ايشان نديدم. او در اثر ارتباطى كه با خداوند سبحان داشت، به آرامش جان دست يافته بود. همه علما به او اعتماد داشتند. در محضر او كسى جرأت نمى‌كرد از ديگرى غيبت و بدگويى بكند. از خودنمايى و شهرت به شدت دورى مى‌جست.3
در ادامه، برخى از ويژگى‌هاى اخلاقى اين فقيه بزرگ را مرور مى‌كنيم:
ساده‌زيستى و زهد
سيد محسن امين عاملى در اين‌باره مى‌گويد:
او بعد از آن كه به زعامت و مرجعيت رسيد و پيشواى مسلمانان گرديد، هيچ‌گونه تغييرى در زندگى معمولى‌اش نداد. لوازم زندگى‌اش را خودش از بازار مى‌خريد و به منزل مى‌برد. شب‌ها فانوس به دست گرفته، به تنهايى راه مى‌پيمود و برخلاف رسم بعضى از علماى بزرگ، به كسى اجازه نمى‌داد در پيشاپيش او چراغ بگيرد. 4
او در سايۀ زهد و ساده‌زيستى توانست به قلّه‌هاى رفيع علم و تقوا برسد و مسلمانان را رهبرى كند و از كيان مذهب شيعه محافظت نمايد. و به راستى قلبى كه عشقِ دنيا و مظاهر آن را در خود جاى داده باشد، چگونه مى‌تواند محل عشق الهى و جايگاه انوار آسمانى گردد؟ ! ساده‌زيستى مهم‌ترين راز موفقيت رهبران الهى و عمده‌ترين عامل نفوذ آنان در قلب توده‌هاى عظيم مردم است.
غيرت دينى و اعتدال
حاج آقا رضا همدانى در طول زندگى خويش، با گناه و معصيت در برابر اوامر الهى، به شدّت مقابله كرد و حاضر نشد كسى در حضور او مرتكب خلاف شرع بشود. سيد محسن امين مى‌گويد: