784. مزار شيخ طوسى: در بخش شمالى صحن علوى و در سمت چپ شارع الطوسى، مسجد و مرقد شيخ طوسى (متوفى460 ق) قرار دارد. اين مكان يكى از محورى‌ترين مراكز علمى نجف اشرف به‌شمار مى‌رفت. آخوند خراسانى در اين‌جا تدريس مى كرد و تعداد شركت‌كنندگان در درس اصول او تا آن زمان بى‌سابقه بوده است. اين تعداد را در آخرين دورۀ درسى اصول وى، از هشتصد تا هزار نفر هم گفته‌اند. در حال حاضر، تعمير و نوسازى ساختمان و همچنين گنبد اين مزار با جديت و سرعت و زيبايى تمام در حال انجام است.
5. مزار آل بحرالعلوم: در بخش شمالى مسجد شيخ طوسى، مزار سيد محمد مهدى بحرالعلوم (1155-1212ق) مى‌باشد او رئيس حوزه علمى نجف و مرجع شيعيان در روزگار خود بود. در جوار مدفنش، بسيارى از خاندان او مدفونند كه تعداد زيادى از آنان از شهداى دوره حكومت بعثى هستند و تصاوير آنان در اين مكان نصب شده است.
6. گنبدهاى فيروزه‌اى عماره: وقتى از باب طوسى بيرون آمدم، در سمت چپ، چند گنبد كوچك فيروزه‌اى مرا به سمت خود كشاند. محله عماره در شمال غرب حرم واقع است كه سال‌ها محل اقامت و آمد و رفت شخصيت‌هاى بزرگ شيعى بوده و اكنون نيز مزار برخى از آنان در همين جاست.
مزار شيخ جعفر كاشف الغطاء (متوفى 1228ق.) ، از بناهاى قديمى اين محل است كه در كنار مسجد كاشف الغطاء قرار دارد؛ با ساختمانى زيبا و سقف‌هاى چشم‌نواز. طلبه‌هاى بسيارى درون مسجد مشغول بحث بودند كه از رونق علمى آن گواهى مى‌داد. در جوار مزار شيخ، شخصيت‌هايى از خاندان كاشف العظاء مدفون هستند.
به فاصله كمى، سه گنبد فيروزه‌اى ديگر كنار هم قرار دارد؛ كه اولى مزار شيخ محمد حسن صاحب جواهر (متوفى 1266ق) است. اين عالم والاقدر شيعه در مقبره‌اى كه خود ساخته بود، دفن شد. در جوار مرقد شيخ، مسجدى است كه در آن نماز جماعت و محفل درس وى برقرار بوده است.
روبه‌روى مرقد صاحب جواهر، مزار ناشناخته‌اى بود كه نه تابلويى داشت و نه اهالى از آن اطلاعى داشتند. ازچند نفر مقيم آنجا هم كه پرسيدم، بى‌فايده بود. گويا اين مكان بنا بر تصريح محمد حرزالدين، مقبره سادات آل قزوينى است7. سومين گنبد فيروزه‌اى، مزار عالم شيعه سيد حسين كوه‌كمرى معروف به « سيد حسين ترك» (متوفى 1299ق) است او پس از وفات شيخ انصارى يكى از مراجع شيعه به‌شمار مى‌آمد.
مساجد و مدارس
1. مسجد هندى: شارع الرسول يكى از مهم‌ترين خيابان هاى نجف است. درست در مقابل باب القبله، در دو سمت خيابان و محله‌هاى متصل به آن ده‌ها مسجد و مدرسه قرار دارد.
در سمت راست ورودى خيابان، مسجد هندى است كه يكى از محورى‌ترين مساجد شهر در اقامه نماز و برپايى محافل درس است.
بسيارى از شخصيت‌هاى حوزوى، نماز را در آنجا اقامه مى‌كردند: شيخ على زاهد قمى (متوفى1371ق) در آنجا به اقامۀ جماعت مى‌پرداخت و عالمانى چون آقا ضياءالدّين عراقى، محمّدحسين غروى اصفهانى، سيد محسن حكيم، ميرزا عبدالهادى شيرازى، سيد محمود شاهرودى و سيد ابوالقاسم خويى به او اقتدا مى‌كردند. پس از ايشان سيد محمود شاهرودى عهده‌دار نماز جماعت آنجا شد.
در ايام اعتكاف، معتكفين در مسجد هندى اقامت مى‌كنند. مرحوم شيخ عباس قمى در مناسبت‌هاى مختلف در اين مسجد منبر مى‌رفت؛ ازجمله در عصرهاى ماه مبارك و صبح‌هاى دهه اول محرم. به گفته فرزند ايشان منبر شيخ هم حكم درس را داشت كه در ساعت معينى برگزار مى‌شد و بسيارى از علما و بزرگان نجف مانند آيت‌اللّه‌سيد ابوالحسن اصفهانى نيز در آن شركت مى‌كردند.
درس‌هاى عالى متعددى در آنجا برپا مى‌شد. خاطره مرحوم آقاى دوانى را پيشتر خوانده بودم كه در دوران جوانى، امام خمينى (ره) را در اين مسجد ديده بود. او مى‌نويسد كه در اين مسجد، بعد از درس آقاى اصفهانى، درس آيت‌الله حاج شيخ محمدعلى كاظمينى خراسانى بر پا مى شد. ديدم يك آقاى بزرگوارى با قيافه آراسته، محاسن مشكى و قامتى رسا، آمدند در پشت يكى از ستون‌هاى قطور مسجد هندى جانمازشان را درآوردند، دستمال سفيدى پهن كردند و مهر را گذاشتند و دو ركعت نماز خواندند. بعد از نماز در حالى كه ذكر مى‌گفتند گوش مى‌دادند به درس آيت‌الله شيخ محمدعلى كاظمينى. از همان جا با صداى بلند يك اشكالى به آقاى كاظمينى كردند. ايشان هم از همان‌جا جواب داد. امام قانع نشدند و دوباره اشكال كردند. اين اولين بارى بود كه بنده از هفت هشت قدمى، امام را ديدم و متوجه شدم كه نويسنده كتاب «كشف‌الاسرار» ايشان است8.
در حال حاضر سيد محمد تقى حكيم پيش‌نماز آن‌جاست. وقتى ظهر به آنجا رفتم، مسجد پر بود از نمازگزاران عرب و طلبه. در دهه اخير هر زمان كه براى نماز به آنجا رفتم، ايشان نماز را اقامه مى‌كرد.