91است) . 1
در گزارش نظامى كه رييس ستاد ارتش بريطانيا در سال 1329ق. - 197م. نوشته است، مى‌خوانيم: « اينجا خان نخيله است و در آن سه خان و شش قهوه‌خانه و چاه‌هاى آب گوارا و. . . موجود است.» 2
دربارۀ كسى كه اين خان را ساخته دو نظريه وجود دارد:
يكى از اهالى هند اين خان را بر پا كرده است. 3
خانۀ نخيله - كه به آن، به خاطر زائرانى كه از كربلا مى‌آيند، خان ربع گفته مى‌شود - به دست خاندان آن شمسۀ نجفيه ساخته شد و اين خاندان پيوسته مأمور نگهدارى و ترميم آن بوده‌اند. اگر چه اكنون اين خان در آستانۀ ويرانى است.» 4
به نظر مى‌رسد كه خان‌هاى سه گانۀ خان نخيله، در زمان‌هاى مختلف ساخته شده‌اند؛ يعنى شايد يكى از اهالى هند، نخست خانى را برپا كرده و آنگاه دركنار آن به دست ديگران، خانى ديگر ساخته شده است.
شيخ جعفر محبوبه در بيان سرگذشت خاندان آل شمس مى‌گويد: «يكى از آثار خيريۀ به جا مانده از اين خاندان، خان مشهور به «خان آل شمسه» در راه كربلا - نجف است. اين خان آخرين خان در اين راه است و بعد از آن وارد شهر كربلا مى‌شويم. خان آل شمس مسافرخانۀ زائران و محل مسافران بوده است. ازاين رو، حاج حسن فرزند شيخ محمد آن را آباد كرد. اگر چه امروزه به خاطر زياد بودن وسايل نقليه و عدم نياز به اين خان، مورد غفلت و بى‌توجهى قرار گرفته است.» 5
با توجه به سخن بالا، دو برداشت مى‌توان كرد:
خان نخيله ساخته شده به دست آل شمس بوده و از اين خاندان، به خصوص حاج حسن شمس، آن را باز سازى و تعمير كرده است.