86سپس خان حماد را توصيف مى‌كند تا مى‌رسد به اين جا كه:
شب را در آن آرميديم تا اين كه خواستيم
1
4. خان حماد در نيمۀ راه كربلا - نجف ساخته شده و بزرگ ترين و محكم‌ترين خان‌ها بوده است. اين خان به دست خاندان آل كبۀ بغدادى، به همت حاج محمد صالح فرزند حاج مصطفى كبه (متوفاى 1287ق. \1870م.) ساخته شد. همچنان كه حاج محمد صالح خانى در منطقۀ اسكندريه خانى ساخت معروف به «خان وقف» و آن را وقف زائران عتبات مقدسۀ عراق كرد. 2علامۀ كبير شيخ مرتضى انصارى (متوفاى 1281ق. -1864م.) 3نيز خانى ديگر در كنار «خان وقف» بنا كرد و آن را گسترش داد.
صاحب كتاب «كربلاء فى المراجع موسوعۀ العتبات» در اين باره مى‌نويسد:
«خان حماد را حاج محمد صالح كبۀ بغدادى ساخت و در كنارش، شيخ مرتضى انصارى خانى ديگر بنا كرد. اين دو خان را ديوارى در ميان گرفته كه به هر دو «خان حماد» گفته مى‌شود.» 4
از آنچه گفتيم آشكار مى‌شود كه خان حماد مجموعه‌اى از چند خان است و هر خانى را يكى از اشخاص نيكوكار ساخته است؛ يعنى سيد بحرالعلوم و شيخ انصارى و حاج محمد صالح، هركدام خانى را ساخته و به خان ديگر متصل كرده‌اند. همچنين مشخص شد كه نخستين خان از مجموعۀ خان حماد، در عهد سليمان، والى عثمانى در سال 1189ق. ساخته شده و خان‌هاى ديگر به دنبال آن بنا گرديده‌اند. با ساخته شدن هر خان جديد، در خان پيشين نيز مرمّت و بازسازى صورت مى‌گرفت. لزوم