72گروهى از اشخاص بلند همت و علماى سخاوتمند و كريم به اين فكر افتادند كه ميان نجف و كربلا منزلگاه‌هايى بسازند و آن را وقف امام حسين (ع) كنند تا جايى باشد براى استراحت زائران و در آنجا خدماتى نيز به آنها ارائه شود. اين منازل سه‌گانه عبارت بودند از خان مصلا، خان حماد و خان نخيله.
ما اين كاروانسراها را ديده و باقيمانده‌هاى آنها را مشاهده كرده‌ايم. بعضى از آنها به كلى از بين رفته و بعضى ديگر، خوشبختانه دست ترميم و بازسازى به خود ديده، هر چند كه توجه چندانى به آنها نمى‌شود.
در اين نوشتار اوراق تاريخ اين منزلگاه‌ها را مرور مى‌كنيم و مطالب ويژۀ هر كدام را به بررسى مى‌گذاريم؛ چرا كه اين اماكن، پناه‌گاه زائران امام حسين (ع) بوده و شايستۀ توجه و احترام‌اند:
اصطلاح «خان»
«خان» به معناى دكان يا منزلگاه مسافران است. در «المنجد» آمده است: «خان واژه‌اى است غير عربى كه وارد زبان عرب شده و جمع آن خانات است» 1ابن منظور معتقد است: «از واژۀ خان، دكان يا دكان دار اراده مى‌شود و اين كلمه فارسى بوده و عربى شده است.» 2با اين حال، در گذشته، اين واژه در زبان عرب بسيار به كار رفته و افرادى مانند طبرى آن را در نوشته‌هاى خود آورده‌اند.
شايد پيش از طبرى نيز اين واژه كاربردهايى داشته است؛ چرا كه طبرى بدون آوردن معنا و تفسير واژۀ «خان» آن را به كار برده و اين نشان مى‌دهد كه معناى آن روشن و بديهى بوده است.
گستردگى كاروانسراها
از آنجا كه در گذشته، كاروانسراها نقش مسافرخانه‌هاى امروزى را داشته‌اند، در شهرهاى مختلف، به خصوص شهرهاى اسلامى، از اين مكان‌ها فراوان بوده و براى پناه دادن به مسافران و مهيا