38و در دو طرف گنبد و ايوان ساخته مى‌شوند كه يا رو به قبله قرار دارند و يا در يك خط ممتد به صورت عرضى در خط قبله قرار مى‌گيرند و گاهى هم مساجدى با يك گلدسته ساخته مى‌شوند. حرم پيامبرصلى الله عليه و آله در مدينه و مسجد الحرام در مكه، داراى گلدسته‌هاى متعدد و بلندى هستند. اين مناره‌ها از آثار هنرى و تاريخى به شمار مى‌روند. از آن جا كه گلدسته با معمارى خاص و تزيينات كاشى كارى و نور و روشنايى ساخته مى‌شد و از فراز ان هم نغمۀ دل نشين اذان و قرآن و مناجات به گوش مى‌رسيد و نغمه خوان اذان، همچون بلبل بر فرار آن نام خدا را با صداى رسا اعلام مى‌كرد، تشبيه به يك دسته گل معطر شده و «گلدسته» ناميده شده است.
خوش نغمه موذنان چو بلبل
گلدسته به رنگ دستۀ گل 1
گنبد
به سقف مدوّر و برجسته‌اى كه از خشت، گل، آجر، سيمان و آهن يا مصالح ديگر ساخته مى‌شود، «گنبد» گويند كه مترادف با قبه است كه حالت نيم كره دارد و تجلّى مفهوم آسمان است. سقف‌هاى بسيارى از مساجد و حرم‌ها و برج‌هاى قديمى و برخى معابد و كليساها، گنبدى شكل مى‌باشند و به آسمان نيز گنبد كبود و گنبد دوار گويند.
زيارتگاه‌ها اغلب گنبدى دارند كه كاشى كارى يا طلا كارى است. قبة الخضراء، به گنبد سبز رنگ مرقد پيامبر اكرم (ص) در مدينه گفته مى‌شود و به برج‌ها و مقبره‌هايى كه روى قبور بعضى از بزرگان و مشاهير است نيز گنبد و بارگاه گفته مى‌شود.
در تحليل ذوقى و عرفانى دربارۀ گنبد مساجد و معابد و حرم‌ها، آسمان به طور نمادين به فضاى مسقف مساجد متصل مى‌شد و اتصال گنبد به فضاى مربع زيرين، نمادى از اتصال آسمان به زمين و ناسوت به لاهوت است و نيز بيان معمارانه اين امر است كه در اسلام، عالم مادّه و معنى، متصل و پيوسته به يكديگرند.
از آن جا كه گنبد، نماد آسمان است، گنبد معابد، مقابر، مساجد بزرگ، تالارهاى غسل تعميد، تالارهاى مجالس ترحيم و قبه‌هاى كوچك، اغلب به صورت تصاوير آسمان، فرشتگان، ستاره‌ها و پرندگان، ارابۀ خورشيد و غيره مرصع يا زينت مى‌شوند. اين تزيينات، بنا را به صورتى آسمانى در تمام كائنات عرضه مى‌كنند. گنبد كه اغلب بر پايه اى مربع قرار