41
10. پيراستن جان از اخلاق دشمنان خدا
«مُفَارِقَة لِأَخْلَاقِ أَعْدَائِكَ»
از اين تعبير چنين برمى‌آيد كه اخلاق از منظر اهل‌بيت (عليهم السلام) كه در اوج معرفتند, دو گونه است:
- اخلاق اوليا و دوستان خدا
- اخلاق دشمنان خدا.
دوستان خدا جان خود را به اخلاق الهى آراسته و متخلق به اخلاق الهى گرديده‌اند. آنان نخست, روح خود را از رذايل اخلاقى پيراسته و آن‌گاه آن را به فضايل اخلاقى آراسته اند. اما دشمنان خدا كه جانشان به بزرگ‌ترين رذيله اخلاقى كه كفر و شرك است, آلوده است؛ از اخلاق بندگى بهره‌اى ندارند و به انواع رذايل آلوده‌اند.
11. رويگردان از دنيا و مشغول حمد و ثناى خدا
«مَشْغُولَةً عَنِ الدُّنْيَا بِحَمْدِكَ وَ ثَنَائِكَ»
يكى از آفت‌هاى بزرگى كه آدميان را تهديد مى‌كند, دلبستگى بيش از حد به دنيا و با همه توان به آن پرداختن و از ستايش و ثناى خدا غافل شدن است. اگر آدمى به جاى آن‌كه به باطن دنيا بنگرد, همواره به ظواهر و زرق و برق آن چشم بدوزد و دنيا را هدف قرار دهد، كور مى‌شود, ولى اگر آن را وسيله و دستمايه عبرت و معرفت قرار دهد, بصيرت را ارمغان مى‌برد. على (عليه السلام) مى‌فرمايد: «
مَنْ نَظَرَ إِلَيْهَا أَعْمَتْهُ وَ مَنْ بَصُرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ» . 1
جنادة بن ابياميه در آستانه شهادت امام مجتبى (عليه السلام) بر او وارد شد و عرض كرد: اى پسر رسول خدا! مرا موعظه كن. حضرت در آغاز موعظه‌اش به جناده فرمود:
«اسْتَعِدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَ الْمَوْتُ يَطْلُبُكَ. . .» 2؛ اى جناده! خود را آماده سفر آخرت و مرگ كن و توشه آخرتت را قبل از رسيدن مرگ، آماده كن و بدان كه تو دنيا را مى‌طلبى و مرگ، تو را مى‌طلبد.
هركس از ياد خدا و آخرت غافل شود و با دنيا انس گيرد, دنيا او را مى‌فريبد و به زمين مى‌زند؛ چنان‌كه على (عليه السلام) مى‌فرمايد:
«أَنِسُوا بِالدُّنْيَا فَغَرَّتْهُمْ» . 3و برعكس, هر مؤمنى از دنيا فرارود و آن را فرونهد, در آسمان معرفت اوج مى‌گيرد و حلاوت حبّ خدا را مى‌چشد. امام صادق (عليه السلام) ميفرمايد:
«إِذَا تَخَلَّي الْمُؤْمِنُ مِنَ الدُّنْيَا سَمَا وَ وَجَدَ حَلَاوَةَ حُبِّ اللَّه. . .» 4؛ ادعاى محبت خدا از كسى كه محبت دنيا در خانه دلش ساكن شود، پذيرفته نيست. و ميفرمايد:
«كَيْفَ يَدَّعِي حُبَّ اللَّهِ مَنْ سَكَنَ قَلْبَهُ حُبُّ الدُّنْيَا» . 5
هنگامى كه مؤمن خويش را از (تعلقات و دلبستگيهاى) دنيا تخليه كند، (به آسمان كمال) صعود كند وحلاوت حبّ الله را بيابد. امام سجاد (عليه السلام) صورت بر قبر نهاد و گفت: