136با رونق نسبى اقتصادى و فراهم شدن اندك امكانات مادى، نوبت طالبان علم و فضيلت بود كه راهى اين ديار شوند. رونق علم در اين شهر به جايى رسيده است كه امروزه نجف اشرف در عراق را با الازهر شريف در مصر مقايسه مى‌كنند. دانشگاه الازهر ساليان مديدى در دست شيعيان فاطمى بود كه آن را «جامعة الزهرا» مى‌خواندند؛ اما با مسلط شدن اهل سنت بر اين دانشگاه، آن را الازهر ناميدند.
هر سال تعداد چشم‌گيرى از فضلا و علما و صاحبان فكر و انديشه، با درجه اجتهاد از اين حوزه بزرگ علوى فارغ‌التحصيل مى‌شوند؛ كوله‌بارى از علم و تقوا با خود برداشته و به شهرهاى‌شان بازمى‌گردند و سكّان‌دار هدايت مردم و تربيت ايشان مى‌گردند.
هواى نجف در تابستان گرم و سوزان و در زمستان سرد و شكننده است. در تابستان‌ها مردم از حرارت شديد آفتاب، به سرداب‌ها پناه مى‌برند؛ سرداب‌هايى كه متوسّط عمق‌شان 20 متر است. برخى از مردم نيز به باغاتى كه در فاصله دو كيلومترى نجف است، مى‌روند.
جمعيت نجف در سال 1356 قمرى نزديك به پنجاه‌هزار نفر بوده است. خيابان‌هايى منظم و بناهايى زيبا و مرتفع، بازارهايى عريض و پاكيزه، به‌ويژه بازار بزرگ كه از ديوار شرقى شهر تا صحن علوى كشيده شده است. اين بازار اصلى در يك خط مستقيم قرار گرفته و هر كس كه در كنار ديوار شهر بايستد، در انتهاى بازار، حرم مطهر اميرمؤمنان (ع) را به آسانى خواهد ديد.
در آن سال‌ها سه مدرسه دولتى و سه مدرسه خصوصى و تعداد بسيارى مدرسه دينى و مسجد در نجف وجود داشت. در بيشتر خانه‌ها مقبره‌هاى خصوصى (خانوادگى) وجود داشت و در بيشتر آن‌ها بزرگانى از اهالى علم و فضيلت آرميده بودند.
آنچه در آن سال‌ها موجب نگرانى مردم بود، دورى نجف از فُرات و كم‌آبى اين شهر بود؛ در حالى كه آب لازمه آبادانى و حيات است. براى جبران اين كم‌آبى، كانال‌هاى فراوانى براى رساندن آب به شهر حفر شد؛ ولى اين مقدار جواب‌گوى مردم نجف نبود، چه رسد به زائرين اين بارگاه نورانى و مسافرين. آمارهاى رسمى حكايت از آن دارد كه متوسط تعداد زائرين نجف در سال، بيش از نيم‌ميليون نفر بوده است. در تاريخ داستان‌ها و حكايت‌هاى فراوان و عجيبى از كوشش ايرانى‌ها براى آب‌رسانى به نجف و روستاهاى اطراف آن نقل