18مردم مكه نتوانستند تجارت خود را در امنيت انجام دهند و سود كافى كسب كنند (الواقدى، ج1، ص197، الافغانى، ص137 - 134)
بدون شك از عوامل پذيرش صلح حديبيه توسط مشركين، خطر نابودى اقتصادى مكه بود. پيامبر(ص) تهديد شرك را با فشردن گلوى اقتصادى مكه از بين برد و آنان را وادار كرد از مخالفت با اسلام دست بردارند. (الافغانى، ص137 و 138)
تجارت مكه به كاروان بزرگ سال اختصاصى نداشت. عراق، حبشه و ديگر مناطق شاهد حضور تجار مكه بود. (على، ج7، 261 و 294 و 295). به علت مشاركت تمام مردم مكه در كاروانهاى تجارى، سرمايه كاروان رقم قابل ملاحظه‌اى بود. سرمايه كاروان ابوسفيان كه در جنگ بدر مورد تعرض قرار گرفت 50 هزار دينار طلا بود. كاروانهاى ديگر هم كه همان مقدار سرمايه داشت در طول سال به حركت در مى‌آمد. (الواقدى، ج1، صص27 و 198 و 200) به علت انگيزه سود در تجارت (نه تأمين كالاى مورد نياز شهر) تجارت مكه به كالاى خاصى اختصاص نداشت. انواع كالاها در كاروان‌ها وجود داشت. معاملات طلا و نقره و جواهرات هم شايع بود و صرافى‌ها به‌صورت گسترده وجود داشت به همين علت رباخوارى نيز شايع بود. (بخش فرهنگى جامع مدرسين حوزه علميه قم، ص76 و 77) در كنار تجارت، دامدارى در مكه رونق داشت نياز مردم به گوشت و حيوانات باربر براى حمل و نقل و نياز حجاج براى قربانى در مراسم حج از عوامل اصلى گسترش دامدارى در مكه بوده است. پيامبر(ص)نيز دوران كودكى خود را كه مشغول چوپانى گوسفندان قريش بوده يادآورى نموده است (الهندى، ج14، 183). علاوه بر تجارت و دامدارى به علت جايگاه دينى حج، اوقاف زيادى براى مكه اختصاص مى‌يافت. در طول تاريخ دولت‌ها و افراد ذى‌نفوذ به انگيزه‌هاى مختلف در جهت تسهيل امر حج و خدمت به حجاج، آثارى از خود به‌جا مى‌گذاشتند. تأمين آب براى حجاج از موارد مهم و حساس بوده است و براى تهيه آب، چاهاى مختلفى حفر شده است. خلفاى بنى‌اميه و بنى عباس هر يك به‌گونه‌اى در اين امر سهيم شدند و چاهاى عين زبيده - همسر هارون بن رشيد - هنوز قابل استفاده است. (جعفريان، 33 و 34) در طول ايام حج در جهت اطعام حجاج و كمك به جابجايى آنان افراد خير به صورت‌هاى مختلف به آنان كمك مى‌كنند، حجاج نيازمند را سير مى‌كنند و جاى مناسب براى آنها تهيه مى‌كنند.
ابعاد اقتصادى حج و اقتصاد اسلامى
اقتصاد اسلامى در بخش‌هاى مختلف توليد و مصرف، چارچوب‌هايى را تدوين مى‌نمايد. در بخش توليد در كنار بخش كشاورزى و صنعت بخش خدمات، جايگاه مهمى دارد. آموزش، بهداشت، حمل و نقل، تحقيق و توسعه و گردشگرى از مهم‌ترين موارد خدمات است. بخش گردشگرى به‌تدريج در دوره‌هاى اخير به جهت تحول صنعتى، رشد نموده است. افزايش درآمد طبقات متوسط و كاهش