72فاسق و نالايقى باشند، فرشتگان، آنها به جايى كه شايسته آن باشند مىبرند.
نويسنده كتاب «تاريخ النجف» و ديگران پس از نقل اين روايات داستان كسانى را كه بدنشان به جاهايى مثل وادىالسلام منتقل شده، آوردهاند.
از سه روايت اوّل و بعضى از روايات ديگر استفاده مىشود كه روح همه مؤمنان پس از مرگ به وادىالسلام مىآيد و به تعبير اميرمؤمنان (عليه السلام) در آنجا هم ارتباط دارند و گفتوگو مىكنند. از چهار روايت اخير هم استفاده مىشود كه اجساد مردگان، اعم از مؤمن و فاسق، به هر جا كه مناسب آنها باشد مثل مكه و مدينه و نجف و كربلا و اماكن ديگرى كه شايسته هر كسى است منتقل مىشود.
از بعضى روايات ديگر هم استفاده مىشود كه ارواح كفار هم در منطقهاى به نام «وادى برهوت» 1جمع مىشوند و مورد عذاب برزخى قرار مىگيرند.
مرحوم سيد نعمتالله جزايرى در ذيل آيهْ النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ 2آتش صبح و شام بر آنان عرضه مىشود. . . مىگويد:
اين همان آتش برزخ است كه ارواح كفار در آن در دنيا عذاب مىشوند تا به آتش جهنم برسند؛ همانگونه كه ارواح مؤمنان با جسمهاى مثالى در بهشت دنيا يعنى وادىالسلام كه در پشت نجف و كربلا قرار گرفته، در ناز و نعمت هستند تا به بهشت جاودان برسند. 3
در پايان يادآورى اين نكته هم بجاست كه كيفيت قبور در وادىالسلام هم با قبرستانهاى ديگر متفاوت است. دكتر عيسى حكيم مىگويد:
شكل قبرها در وادىالسلام پنج گونه است: 1. همان شكل معمول و مرسوم بين مردم؛ 2. قبرهايى به شكل مستطيل كه گاهى يك نفر و گاهى چند نفر در آنها دفن مىشوند؛ 3. قبرهايى گنبددار؛ 4. قبرهايى در سردابها كه در دل زمين