119مشغول اعتكاف شد. روز دوم اعتكاف بود كه مرد ناشناسى آرد، گندم و آذوقه فراوانى به منزل او آورد و به همسرش گفت: صاحب خانه اينها را فرستاده است. وقتى مقدس اردبيلى به خانه آمد و از ماجرا آگاه شد، فهميد كه مورد لطف و مرحمت خداوند قرار گرفته است. 1
او علاوه بر تدريس و تعليم و ترتيب شاگردان فاضل، آثار ارزشمندى مانند «مجمع الفائدة و البرهان»، «حديقه الشيعه» و «زبده البيان»، به رشتۀ تأليف درآورد و اكنون نظرات او در اين آثار، مورد توجه فقها و انديشمندان علوم اسلامى است.
مقدس اردبيلى در ماه صفر 993 ق. رحلت كرد و در سمت چپ ايوان حرم اميرالمؤمنين(عليه السلام) به خاك سپرده شد. 2
شيخ مرتضى انصارى
شيخ انصارى يكى از فقهاى سرشناس قرن سيزدهم هجرى است. پس از رحلت صاحب جواهر وقتى مرجعيت و رهبرى به وى رسيد، وى اين مسئوليت را به يكى از عالمان معاصرش، سيد العلماء مازندرانى واگذار كرد؛ ولى او طى نامه‌اى؛ شيخ را سزاوارتر از خود براى قبول اين مسئوليت معرفى كرد؛ سپس شيخ انصارى به حرم مطهر اميرالمؤمنين (عليه السلام) مشرف شد و در اين امر خطير، از آن حضرت طلب يارى كرد. يكى از خادمان، چنين نقل مى‌كند:
مثل هر روز، قبل از طلوع فجر، جهت روشن كردن چراغ‌هاى حرم به آن‌جا مشرف شدم؛ اما ناگهان صداى راز و نياز و گريه‌اى را شنيدم؛ كنجكاو شدم تا ببينم اين صداى جان سوز از آن كيست! چون جلو رفتم، ديدم شيخ مرتضى انصارى صورتش را به ضريح اميرالمؤمنين(عليه السلام) نهاده و مانند مادران جوان مرده، ناله مى‌كند و از آن حضرت مى‌خواهد تا در امر مرجعيت و رهبرى مردم و ايفاى اين مسئوليت او را از لغزش‌ها در امان نگه داشته، يارى كند. 3
در زمان مرجعيت مطلق او، وجوه شرعى زيادى براى شيخ ارسال مى‌شد و اين در حالى بود كه خانواده و نزديكان شيخ در تنگ دستى و فقر به سر مى‌برند. روزى مادر شيخ از وى خواست تا به برادرش، شيخ منصور كه از عالمان بزرگ نجف بود، كمك مالى بيشترى كند. شيخ امتناع ورزيد و گفت: برادرم با ساير مردم مساوى است و من نمى‌توانم او را بر ديگرى ترجيح بدهم و به دنبال اصرار مادرش، كليد صندوق را به وى داد و گفت: هر چقدر مى‌خواهى به شيخ منصور كمك كن؛ ولى در روز قيامت، خودت بايد پاسخ‌گو باشى. مادر چون متوجه شد، از شيخ پوزش طلبيد. 4
او در روز عيد غدير سال 1214 ق. در شهر دزفول متولد شد و در سن 67 سالگى در روز هيجدهم جمادى الثانى سال 1281 ق. چشم از جهان فرو بست و در صحن حرم امام على(عليه السلام)، حجرۀ متصل به باب قبله، به خاك سپرده شد.
كتاب‌هاى «مكاسب» و «رسائل» از معروف‌ترين آثار اين فقيه بزرگ هستند كه هم اكنون از كتاب‌هاى درسى حوزه‌هاى علميه محسوب مى‌شوند.
ميرزا حسين محدث نورى