100
پژوهشى درباره محل دفن امام حسين‌عليه‌السلام و ديگر شهداى كربلا
شيخ فضل على قزوينى
ترجمه: محمدمهدى رضايى
مقدمه
درباۀ اصحاب امام حسين‌عليه‌السلام و شهداى روز عاشورا در كربلا، به شكل‌هاى مختلف، بررسى‌ها و تأليفاتى صورت گرفته است؛ مثلاً در«تاريخ الامم و الملوك» طبرى و «الكامل» ابن اثيرو ديگر تاريخ‌هاى قديم، تنها به ذكر نام آنهابسنده شده، اما عده‌اى ديگر از علما نوشته‌هايى خاص دربارۀ اين شهدا گردآورده و در آنها به اوصاف و تاريخ زندگى و حالات مختلف آنها پرداخته‌اند. شايد قديم‌ترين اين نمونه‌ها، كتاب فضيل بن زبير اسدى كوفى، از اصحاب امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) باشد كه علامه سيدمحمدرضا حسينى جلالى آن را به صورت تحقيق شده و آراسته، در شمارۀ دوم مجلۀ «تراثنا» به نام «تسمية من قتل مع الامام الحسين» به چاپ رسانده است. مشهورترين كتاب دراين موضوع كه در اختيار ماست، كتاب «ابصارالعين فى انصارالحسين»، نوشتۀ علامۀ اديب و تاريخ دان شهير، شيخ محمدسماوى مى‌باشد كه در آن به شرح حال 113 تن از شهداى كربلا پرداخته شده است.
اما در اين ميان، كتاب ارزشمند «الامام الحسين (عليه السلام) واصحابه»، نوشتۀ علامه متبحر، شيخ فضل على قزوينى، (1290-1367ق.) گونۀ ديگرى است. در اين كتاب، تمام افرادحاضر در كربلا - مردان و زنان و شهدا و غيرشهدا - همه نام برده شده‌اند، همچنين در اين كتاب، ماجراى شهادت امام حسين‌عليه‌السلام و حوادث مربوط به حركت آن حضرت از مكه تا كربلا و آن چه پس از عاشورا به وقوع پيوست، همه به تفصيل موردبررسى قرار گرفته‌اند.
يكى از ويژگى‌هاى اين كتاب آن است كه مؤلف به بيان فهرست‌وار مسائل اكتفا نكرده، بلكه با استفاده ازتبحر و احاطۀ خود برمسائل تاريخى و دقيق‌نگرى خاص خود، آن چه را مورخان نقل كرده‌اند، نقد و بررسى كرده و هر حادثۀ كوچك يا بزرگ را با دقتى در خور و قابل ستايش تبيين كرده است و حتى نسبت به الفاظ و عبارت نقل شده در كتاب‌ها بى‌توجه نبوده و آنها را نيز در بوتۀ‌نقد نهاده است.
آن چه دراين نوشتار در مقابل چشم خوانندگان قرار مى‌گيرد، ترجمۀ فصل چهارم كتاب مذكور، تحت عنوان «فى دفنه و مدفنه عليه‌السلام و مدفن اصحابه عليهم‌السلام» است كه تحقيقى تازه و ارزشمند در نوع خود به شمار مى‌آيد و به بسيارى از ابهامات و سؤالات دراين زمينه، پاسخ دقيق ومتقن مى‌دهد.