69چراغدانى از طلاى سرخ به وزن دو من يا بيشتر آويخته است. بر بناى حرم، گنبدى است بلند، با بنايى شگفت كه خبره‌اى چيره‌دست و آگاه، آن را ساخته است و سر بر آسمان مى‌سايد.3
عبدالوهاب عزام نيز در وصف حرم امام (ع) چنين مى‌نويسد:
به مسجد درآمديم. آن‌جا همهمه كسانى كه قرآن و دعا مى‌خواندند بلند بود. سپس ضريح مبارك را زيارت كرديم. عظمت آن جايگاه ما را از اين بازداشت كه ديده در مرتع جمال و زيبايى و شكوه و زينت و زيور خيره كننده آن رها كنيم. در كنار مسجد [ى كه ضريح امام (ع) را در برگرفته [ مسجدى ديگر است كه ضريح عباس بن على (س) در آن جاى گرفته و در مسجد حسين (ع) ]مقصود همان حرم امام است] سردابى است كه حدود ده پله پايين مى‌رود و در پايين آن، جايى است كه با تورهاى آهنى محصور شده و آن را قتلگاه نامند و گويند خون حسين (ع) به هنگام شهادت در اين نقطه بر زمين ريخته است. در روايتى ديگر آمده كه اين‌جا زادگاه عيسى بن مريم (ع) است. در گوشه‌اى از حرم حجره‌اى است كه سه تن از شاهان قاجار: احمد شاه، پدرش محمّدعلى شاه و جدّش مظفّرالدين شاه در آن به خاك سپرده شده‌اند. قبرهاى اين سه، از زمين برجسته نيست و تنها با موزاييك فرش شده و در نزديك آنها تصويرى از اين سه پادشاه بر ديوار آويخته شده است. دوست داشتم فرصت فراهم باشد و زمانى درازتر در اين حرم پرعظمت بمانيم تا به درازا از آن سخن گويم؛ امّا زيارت ما زيارتى شتابان بود كه در آن به همان اندازه كه واجب است بسنده داشته شد.4
سيد عبدالرزاق حسنى در زمانى نزديك‌تر به زمان حاضر، درباره حرم امام حسين (ع) چنين نوشته است:
ضريح امام حسين (ع) در ميان بنايى بزرگ است كه گنبدى طلا پوشيده، بر فراز آن مى‌درخشد و در دو سوى آن نيز دو گلدسته طلاست. سلطان سليمان قانونى در خلال زيارت كربلا در سال 941هجرى ( 1534م) گنبد وگلدسته‌ها را نوسازى كرد و پس از آن هم، چونان كه بر ديوار گنبد با خطوط طلايى حك شده، ناصرالدين شاه در سال 1283ه. ق. (1866م) دستور داد تا آن را با طلاى ناب پوششى تازه دهند. ارتفاع اين گنبد به 35 متر مى‌رسد. ضريح امام كه در زير اين گنبد جاى گرفته، سكو مانندى است فراهم آمده از چوب ساج كه به عاج فاخرى ترصيع شده و دو لايه مشبّك بر آن قرار دارد; يكى از فولاد مرغوب كه ضريح داخلى را تشكيل مى‌دهد و ديگرى از نقره سفيد و پر درخشش كه ضريح خارجى است. طول ضريح نقره‌اى خارجى پنج و نيم متر و عرض آن چهار و نيم متر است. بر بالاى ضريح ظرف‌هاى طلايى كه سنگ‌هاى قيمتى در آنها به كار رفته، وجود دارد و در هر گوشه‌اى از آن، گويچه‌اى از طلاى ناب است كه قطر آن به نيم متر مى‌رسد. بر روى ضريح، صفحه‌هاى مشبك ديگرى قرار دارد كه با ضريح بيرونى تفاوت چندانى ندارد و با آن فاصله هم ندارد و تنها از هر طرف 12 سانتيمتر از صفحه‌هاى ضريح اصلى كوچكتر است. مرقد امامزاده على بن الحسين مشهور به على اكبر هم كه با پدرش در يك روز به شهادت رسيد و در كنار او به خاك سپرده شد، در درون همين ضريح است.5
بر پيشانى ضريح امام (ع) اين عبارت نوشته شده است:
« اِنَّ الدّاعى اِلى حُبِّ آلِ مُحَمَّد الطاهر بن أبِى مُحَمَّد الطاهِر سَيف الدّين نَجْل سَيدنا مُحَمَّد بُرهان الدّين مِنْ بِلاد الْهِند سَنَة خَمْس وَ خَمْسِين وَثَلاثمأة ؛ بَعْد الألف 1355ه-. دعوت كننده به دوستى خاندان پيامبر، سيف‌الدين طاهر بن ابومحمّد طاهر، نوه سرورمان محمّد برهان‌الدين از كشور هند، به سال هزار و سيصد و پنجاه و پنج قمرى» .
در جلوى ضريح ميدانى است كه هيچ كس بدان پا نمى‌گذارد; زيرا مرقد شهيدان كربلا كه در صف همراهان امام به پيكار ايستادند و شهيد شدند و همه را در يك نقطه و در يك قبر به خاك سپردند، در اين‌جا واقع است. در ضلع جنوبى اين ميدان، نرده‌هايى مشبّك از جنس نقره، به طول چهار متر و هشتاد سانتى‌متر قرار دارد و اين منطقه به «مرقد شهيدان» مشهور است.
همان‌گونه كه از دو متن پيش‌گفته برمى‌آيد، بر مضجع امام صندوقى است چوبين كه عاج نيز در آن به كار برده‌اند. روى آن ضريحى مشبك از فولاد مرغوب است و بر روى اين ضريح، ضريح ديگرى است كه از نقره ساخته شده و لايه بيرونى را تشكيل مى‌دهد. مشبّك اين ضريح، از شش ضلعى‌هاى متساوى الأضلاع تشكيل شده است. از آن‌جا كه مضجع على اكبر نيز در درون همين ضريح جاى دارد، ضريح امام در قسمت موازى مضجع على اكبر تقريباً به اندازه يك متر بزرگ‌تر است.
بناهاى حرم امام (ع) محدوده‌اى مستطيل شكل را در برمى‌گيرد كه ضلع شمال - جنوب بيرونى آن 125 متر و ضلع شرق - غرب آن 95 متر است. اين محدوده، همه بناهاى حرم مطهّر را در برمى‌گيرد. صحنى وسيع، همه اين بناها را در ميان گرفته و بر پيرامون آن نيز ديوارى برپا شده است.
بناى حرم، بنايى كهن و محكم است كه با گچ و آجر ساخته شده و تزئينات متنوّعى از جنس كاشى و آينه تا مينا و طلا و نقره، آن را زينت بخشيده است. مساحت حرم امام (ع) به 3850 متر مى‌رسد و مضجع امام (ع) در وسط اين حرم جاى گرفته و بر فراز قسمت اصلى بنا گنبدى بر پايه‌هاى چهارگانه بنا شده كه طول و عرض هر كدام 5/3 در 5/2 متر و ارتفاع اين گنبد از سطح زمين 39 متر است. گنبد از نوع گنبدهاى پيازى شكل با ساقه‌اى نسبتاً بلند است و پنجره‌هايى با طاق‌هاى قوسى شكل از اين ساقه به درون بنا گشوده مى‌شود. سرتاسر گنبد، از ساقه تا نوك آن، با طلاى ناب روكش شده و به خوبى ترسيم كننده اوج شكوه و عظمت معمارى اسلامى است.6
طول ضريح مطهّر، در بخشى كه مرقد امام را در برگرفته، به پنج دهنه (پنجره) و عرض آن نيز به چهار دهنه تقسيم مى‌شود و هر قسمت 80 سانتى‌متر عرض دارد؛ امّا بخشى كه مرقد على اكبر (ع) را در ميان گرفته، از عرض، تنها يك بخش و از طول شامل دو بخش است. همان‌گونه كه پيشتر اشاره شد، طول مجموع آن قسمت از ضريح كه مرقد امام (ع) را دربرگرفته، 5/5 و عرض اين قسمت 5/4 متر است، ولى طول آن قسمت كه قبر على اكبر (ع) را در ميان مى‌گيرد 6/2 متر و عرض آن 4/1 متر است. ارتفاع ضريح 5/3 متر است و بر بالاى آن، در چهار گوشه، چهار