32
آسيب‌شناسى زيارت
مقدمه
زيارت در فرهنگ اسلام از جايگاه مهم و ويژه‌اى برخوردار است كه قرآن كريم و روايات و سيره معصومان (ع) بر آن تاكيد دارد. از اين رو يكى از سنت‌هاى ديرينه و حسنه در اسلام «زيارت» به‌ويژه در ميان شيعيان است.
استقبال مردم از اماكن زيارتى در تمامى اديان الهى و آسمانى و نيز اشتياق مسلمانان به زيارت بزرگان دينى و مزارهاى مقدس آنان بر كسى پوشيده نيست. تجلّى اين علاقه و اشتياق را در زيارت ميليونى مردمى از نقاط گوناگون جهان در اماكن زيارتى مى‌توان ديد؛ به طورى كه تنها از ميان ايرانيان سالانه ميليون‌ها زائر به مكان‌هاى زيارتى مانند: خانه خدا و مرقد نورانى پيامبر (ص) و امامان بقيع (ع) در كشور عربستان و عتبات عاليات در كشور عراق و حرم امام رضا (ع) در مشهد و حرم كريمه اهل بيت حضرت معصومه (س) در قم و امام‌زادگان جليل‌القدر در نقاط مختلف ايران و نقاط جهان سفر مى‌كنند.
بى‌ترديد زيارت بركات و دستاوردهاى فراوان و گوناگونى دارد كه پيروان راستين مكتب اسلام از آن بهره‌مندند؛ اما نكته‌اى كه در اين سنت حسنه بايد مورد توجه قرار گيرد، آفت‌ها و آسيب‌هايى است كه در مسير انجام زيارت پديد آمده و زائران را از هدف اصلى زيارت بازمى‌دارد.
نبودن برنامه‌اى حساب شده و متناسب توسط دست‌انداركاران بعضى از اماكن زيارتى و غفلت برخى از زائران در اين زمينه، آفت‌ها و آسيب‌هايى را در پى داشته كه در اين مقاله به برخى از مهم‌ترين آنها مى‌پردازيم.
1. عدم رعايت ادب حضور
زيارت اماكن نورانى و مقدس انبيا و اولياى الهى آدابى دارد كه به عنوان «آداب زيارت» در كتاب‌هاى مزار آمده است. زائر هنگام زيارت بايد ادب حضور در پيشگاه آن بزرگواران را در نظر گرفته و با قلبى آماده و دلى آكنده از صدق و صفا با آنان ارتباط برقرار كند. در زبان عامه، مردم چنين مى‌گويند: «زيارت پول حلال مى‌خواهد و قلب صاف!» اگر قلب زائر متوجه ديگرى باشد و بدون توجه به درگاه بارى تعالى به زيارت بپردازد، عين بى‌ادبى است و چنين زيارتى موجب قرب و ارتباط معنوى نخواهد شد.
ادب اقتضا مى‌كند شخصى كه بار سفر بسته و عزم خويش را جزم نموده تا بزرگوارى را زيارت كند، در تمام مراحل اين سفر، خود را در محضر آن محبوب دانسته و در جوار وى همت و تلاش بر اين داشته باشد كه از نورانيت و جذابيت آن مرقد نورانى بيشترين بهره را برده و آن وجود مقدس را ناظر بر رفتارش بداند و از آنچه موجب سرگرمى‌هاى غفلت‌آور است و او را از هدف اصلى بازمى‌دارد، بپرهيزد. عارف بزرگوار ميرزا جواد ملكى تبريزيمى‌فرمايد:
چيزى كه براى همگان قابل رؤيت مى‌باشد، اين است كه بيشتر مردم در عبادات و كارهاى آخرت و حتى در ايمان و اخلاق خود به شكل ظاهرى آن چسبيده، ولى در امور دنيايى علاوه بر انجام دادن شكل ظاهرى، براى به دست آوردن حقيقت و واقعيت آن، دقت زيادى به خرج مى‌دهند. براى مثال بيشتر مردم فقط شكل نماز را به وجود آورده و براى تكميل ظاهر آن كوشش مى‌كنند، ولى در پى به دست آوردن روح آن نيستند. مهم‌ترين چيزى كه باعث از بين رفتن دين و آخرت انسان شده و او را به سوى دنيا كشيده و باعث حاكميت هواى نفس بر انسان مى‌شود، همين امر است.
هر كدام از كارها و اذكار نماز كه از اجزا يا شرايط نماز هستند، از طهارت و تكبير گرفته تا سلام دادن و خواندن تعقيبات نماز، همگى داراى شكل و روح مى‌باشند، اما مردم شكل ظاهرى نماز را ياد گرفته و براى درست كردن تقليد و آموختن نماز خيلى تلاش كرده و در اين موارد احتياط مى‌كنند. حتى درباره ميزان معلومات و تقواى مراجع تقليد تحقيق كرده و در اين باره با يكديگر بحث مى‌كنند. به جهت فهميدن مطالب رساله‌هاى علميه دقت كرده و درباره آن با يكديگر بحث مى‌كنند. درباره پاك بودن آب و پاك كردن اعضاى بدن زياده‌روى كرده و براى رساندن آب به