9
12. امامزاده
فرزند امام، كسى كه بيواسطه يا با چندين واسطه، فرزند و زادۀ امام معصوم باشد كه مورد احترام اهل بيت است. امامزاده گاهى به حرم و مقبرۀ و بقعۀ فرزندان و نوادگان ائمّه هم گفته ميشود كه مردم آنها را زيارت مى‌كنند. در ايران، در بسيارى از شهرها و روستاها امامزاده‌هايى وجود دارد كه از اماكن زيارتى شمرده ميشود؛ مثل امامزاده يحيى در گنبد يا امامزاده داود در تهران. امامزادگان اغلب در دورۀ سلطۀ بيدادگرانۀ عباسيان و حكومتهايى كه با فرزندان فاطمه (س) دشمنى داشتند، به مناطق شيعهنشين ايران سفر كردهاند. برخى از آنان به شهادت رسيدهاند (مثل حضرت شاه‌چراغ در شيراز يا امامزاده على بن محمد شهيد اردهال در اطراف كاشان) يا به اجل طبيعى از دنيا رفتهاند و قبرشان زيارتگاه شيعيان گشته است. به هر حال، امامزادگان شريف مورد احترامند و زيارت قبورشان ثواب دارد.
13. ايوان
به جايگاه وسيع و سقفدار جلوى اتاق و ساختمان كه براى نشستن اختصاص دارد، ايوان گفته ميشود. صُفّه و عمارتى كه شكل آن اغلب هلالى و به صورت محراب است، مثل ايوان مدائن. ايوان در ساختمانهاى بزرگ و قصرها بيشتر وجود دارد؛ هر چند در هر خانهاى ممكن است ايوان كوچكى (به نام بالكن) باشد. در حرمهاى بزرگان دين، جايى ميان صحن و رواق مطهّر كه ورودى حرم شمرده ميشود، به نام ايوان وجود دارد. ايوانها معمولًا به صورت كاشيكارى، آينهكارى و طلاكارى است و از جلوههاى هنرى معمارى اسلامى شمرده ميشود. براى زائران حرمها، ديدن ايوان طلاى حضرت رضا (ع) ، يا ايوان باشكوه حضرت امير (ع) خاطره‌اى به ياد ماندنى است؛ تا آن‌جا كه در فرهنگ عامه رايج است كه مى‌گويند؛ «ايوان نجف عجب صفايى دارد» .
14. اوقات زيارتى
زيارت حرمهاى مقدّس و عتبات و مزارها را در هر وقت ميتوان انجام داد و وقت خاصّى ندارد؛ اما برخى از زيارتها در اوقات خاصّى سفارش شده كه ثواب بيشترى دارد؛ مانند زيارت امام حسين (ع) در روز اربعين، يا زيارت حضرت على (ع) در روز سيزده رجب يا روز عيد غدير يا روز مباهله. آنان كه در پى درك ثواب و فضيلت اين سنّت دينياند، مراقبت دارند تا اوقات زيارتى از آنان فوت نشود و مثلًا زيارت رجبيه يا زيارت اربعين را انجام دهند.
(ادامه دارد)
پى نوشت ها:
1. ر. ك: «فرهنگ زيارت» ، از همين قلم، نشر مشعر.
2. در اين زمينه به بحث مفصّل «اذن دخول» در پيش‌شمارۀ اوّل اين فصلنامه رجوع كنيد.
3. «ولله على الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلًا» (آل عمران، آيه 97) .
4. عماد كرمانى.