76مبارزه مى‌بينند، نه مردمانى عادى كه در بينشان پير و جوان و كودك و زن وجود دارد! درگيرى نابرابر آغاز شد و زائران آزاده و بى‌دفاع، پيروزى‌هاى محدودى به دست آوردند و برخى توانستند با فرار از ميان باغ‌ها و بستان‌ها، خود را به كربلا برسانند. اما گروهى به دست حكومتيان دستگير شدند و تعدادى از آن‌ها؛ همچون: سيد وهاب طالقانى، محمد بلاغى، جاسم ايروانى، نجاح مشهدى، غازى خوير، عباس عجينه به شهادت رسيدند.
از رهگذر همين اهميت و تأثير گذارى عميق بر زندگى فردى و اجتماعى زائران در اين مسير بود كه بعضى به فكر بناى كاروانسرا در آن افتادند. بررسى‌هاى تاريخى نشان مى‌دهد كه نخستين منزل، به «خان جذعان» معروف بوده و در شرق « خان مصلّى» قرار داشته؛ سمت چپ كسى كه از نجف به كربلا مى‌رود.
يكى از جهان گردانان، به نام «واموسيل» در سال 1912م. در يادداشت‌هاى خود، از «خان جذعان» اينگونه ياد مى‌كند:
«در شرق خان مصلى، قلعۀ درويش واقع شده كه از خان جذعان و تليل الذيب، چندان دور نيست.» 1
ظاهراً ميان نجف و كربلا تنها همين يك كاروانسرا وجود داشت و پس از ساخته شدن كاروانسراهاى سه‌گانه (خان‌مصلى، خان حماد، خان نخيله) به دست فراموشى سپرده شده و هجوم شن‌هاى روان، آن را به تپه‌اى از شن تبديل كرده است. 2در ديدار از مكان اين كاروانسرا، جز تپۀ شن چيزى نديديم. وجود مزارع پيرامون آن مكان، ما را به وجود آن راهنمايى كرد و نزديك آن انبارى است مربوط به «شركت هواپيما سازى.»
«جذعان» نام غلام يكى از اميران هند به نام «راجا» بوده است. اين غلام روزگارى براى تجارت وارد عراق مى‌شود. از آنجا كه او و صاحبش از دوستداران اهل بيت (عليهم السلام) بوده‌اند، وقتى «جذعان» از تجارت خود، سود فراوان به دست مى‌آورد، ابتدا كربلا و آنگاه نجف را زيارت مى‌كند و چون فاصلۀ زياد ميان نجف و كربلا را مى‌بيند و مشكلات مسافران و زائران را از نزديك لمس مى‌كند، همانجا