166شيخ مفيد مجالس درس خود را در مسجدش، در گذرگاه درب الرياح، واقع در محلّه كرخ يا در خانه‌اش در همين محلّه برپا مى‌كرد. اين مجالس پذيراى همه اهل دانش و طالبان علم بود و اصولاً اولّين حوزه علّميه منظّم در محله كرخ به دست شيخ مفيد بنيان نهاده شد. اعتبارش از لحاظ اجتماعى به اندازه‌اى بود كه عضدالدوله ديلمى به ديدارش مى‌رفت و در مجالس بحث او شركت مى‌كرد. 1قاضى عبدالجبار معتزلى پيشواى معتزليان، قاضى ابوبكر باقلانى رئيس اشعريان و على بن عيسى رمانى دانشور مشهور در علم نحو و كلام، جزو كسانى بودند كه شيخ مفيد با آنها در مباحث اعتقادى و مبانى مذاهب و فرق مناظره مى‌كرد و بر تمامى آنان غلبه يافت. حتى لقب «مفيد» را همين على بن عيسى رمّانى به ملاحظه احاطه علمى و قدرت بيان شيخ كرخ به وى داد. 2ابن‌نديم در اثر خود «الفهرست» كه در سال 377 هجرى نوشته و در اين موقع شيخ مفيد چهل ساله بوده، مى‌نويسد: «رياست متكلمان شيعه در عصر ما به او رسيده و ايشان در علم كلام بر مبناى مذهب اماميه بر همگان برترى دارد» . 3
دو گوهر گران‌بهاى كرخ
وقتى فرزندان شريف ابواحمد حسن بن موسى موسوى آماده تحصيل علوم گرديدند، به وسيله مادر بزرگوارشان به محل تدريس شيخ در مسجد كرخ آورده و آن دو طفل به دست مبارك ايشان سپرده شدند. با ارتحال شيخ مفيد در 413 هجرى سيد مرتضى علم الهدى زعامت حوزه علميه و مرجعيت شيعى جهان تشيع را عهده‌دار گرديد.
وى در ابعاد ديگرى نيز داراى مقاماتى بود؛ از جمله در تمام علوم اسلامى صاحب آرا و ديدگاه‌هاى بديع بود. در سرودن اشعار نغز و پرمحتوا و نثرنويسى، اديبى توانا و خوش‌ذوق بود. مناصبى اجتماعى چون نقابت علويان، اميرى حج، رياست ديوان مظالم و قضاوت را عهده‌دار بود و اين ويژگى‌ها اعتبار و نفوذ سياسى اجتماعى سيد مرتضى را بسيار بالا برده بود. سيد مرتضى در كرخ، دارالعلمى براى تحقيق، مطالعه و تدريس و تدرّس طالبان علم بنا كرد و مجالس درس ايشان با وجود علما، فقها و ادبايى از تمامى طوايف اسلامى آراسته مى‌گرديد. سيد مرتضى نخست در باب المحولِ كرخ، در خانه پدرى سكونت داشت، اما او با دارايى خود سه خانه ديگر به ترتيب در كنار نهر صراة، گذر درب جميل كرخ و در كنار دجله بنا نمود. اوّلين خانه در حوادث و فتنه‌هاى حنبلى‌هاى متعصب به سال 422 هجرى