122چه‌ها بوده كه اكنون نيست؛ مانند اين‌كه مدرسه‌اى در باب قبله حرم علوى بوده كه درى مشترك با حرم داشته و امروز اثرى از آن نيست. البته برخى مدارس به همين اندازه هم نامى يا توصيفى از آنها وجود ندارد. زمين بسيارى از اين مدارس گمنام، دانسته يا ندانسته، به خانه‌ها، مساجد، حسينيه‌ها و يا مدارس ديگر يا محلى براى عبور و مرور تبديل شد. مدرسه‌اى كه ابن‌بطوطه توصيفش مى‌كند، به گفته زين‌العابدين شيروانى به دستور «سلطان‌محمد خدابنده» كه توسط «علّامه حلّى» شيعه شده بود، ساخته و با مديريّت فرزندش «ابوسعيد» اداره مى‌شد.
در گذر تاريخ، نام مدارس بيشترى را مى‌توان در كتاب‌ها ديد؛ گويا مؤلفين آنها به اهميّت تاريخ‌نگارى و ديباچه‌نويسى از اماكن مهمّ و مدارس پى برده بودند. تاريخچه برخى از اين مدارس نيز فقط در صندوقچه اسرار سينه‌ها بوده و به ما رسيده است. مدارس جديدى هم ساخته شده و مى‌شوند كه تاريخ فرهنگ نجف اشرف هنوز مجال پرداختن به آنها را نيافته است.
مديريت اقتصاد مدارس
گفتيم كه تمام مدارس دينى نجف، چه مدارس قديم و چه جديد، توسط موقوفات اداره مى‌شود. سازمان‌هايى مخصوص به اين كار وجود دارند كه اوقاف مردم را در جاى درست و مورد نياز هزينه مى‌كنند. از آن‌جا كه هزينه مدارس از اموال وقفى تأمين مى‌شود، ممكن است واقفين براى مدرسه يا زمينى كه قرار است در آن مدرسه‌اى احداث شود يا براى استفاده كنندگان، شروطى وضع كنند و مطابق با اين شرايط، طلّاب در مدرسه مورد نظر پذيرفته و اسكان داده مى‌شوند.
غالب ساكنين و حجره‌داران اين مدارس، از طلّاب غيربومى‌اند كه براى تحصيل و رسيدن به مدارج عالى علم و تقوا به اين شهر آمده‌اند. طلّابى از هند، تبّت، افغانستان، پاكستان، ايران، قفقاز، از قاره آفريقا تا آمريكا و طبعاّ از شهرهاى ديگر عراق. آنان ده‌ها سال از جوانى و عمر خويش را صرف درس و بحث مى‌كنند تا وقتى به شهرهاى خويش بازمى‌گردند، دست خالى نباشند و دست‌كم اجازه اجتهادى از مراجع معظّم دريافت كنند.
پس از پذيرش طلبه در مدرسه، حجره‌اى در اختيارش گذاشته مى‌شود. اين حجره‌ها در برخى مدارس كمترين امكانات را دارند؛ مثل برخوردارى از برق و زيرانداز. مدرسه