140
خاطراتى از مدرسه صدر
مرحوم آيت‌الله شيخ محمدحسن عالم نجف‌آبادى (1267 - 1384ق) كه از جمله ساكنان مدرسه صدر بوده، در خاطراتش مى‌گويد:
مرحوم آيت‌الله حاج شيخ محمدحسين مامقانى كه از اهالى قفقاز (آذربايجان) و از مراجع بزرگ نجف به‌شمار مى‌آمد، صبح‌ها در حرم اميرالمؤمنين (عليه السلام) نماز مى‌خواند. در آن زمان اهالى آذربايجان و قفقاز وقتى به نجف مى‌آمدند، وجوه شرعيه را به ايشان مى‌دادند. آن مرجع بزرگ بعد از نماز صبح به مدرسه صدر و ساير مدارس مى‌آمد و به هر حجره‌اى كه مى‌رسيد، در مى‌زد و مى‌گفت: پولى رسيده است، اگر احتياج داريد، برداريد و هر كسى به حسب نياز مبلغى برمى‌داشت. در يكى از روزها كه ايشان فهميده بود، طلبه‌اى [بنده حقير] به حوزۀ نجف وارد شده، در مدرسه صدر نزد ما آمد و جوياى احوال من شد. . . . 1
آيت‌الله شيخ مجتبى بهشتى به نقل از مرحوم شيخ محمدباقر ناصرى دولت‌آبادى پدر آيت‌الله ناصرى كه ازشاگردان مرحوم شيخ مرتضى طالقانى بود نقل مى‌كند:
شب‌هاى پنجشنبه معمولا در مدرسه صدر نجف اشرف، روضه‌اى برقرار بود و ما هم شركت مى‌كرديم. طلبه‌ها بعد از اتمام روضه، بحث علمى مى‌كردند. يك‌شب بحث اين شد كه آيا اصالت با وجود است يا با ماهيت؟ به‌حسب اعتقادمان كه به اصالت وجود معتقد بوديم، به استدلال پرداختيم، ولى مغلوب آن شخصى شديم كه به اصالت ماهوى قائل بود و مدعاى خود را نتوانستيم ثابت كنيم. روز شنبه كه به درس آقا شيخ مرتضى طالقانى رفتيم، ايشان با اين‌كه از مدرسه بيرون نمى‌آمد و با كسى حشر و نشر نداشت، در اثناى درس فرمود: آقا درس‌ات را خوب گوش بده؛ نه اين‌كه يك چيزى را از اين گوش بشنوى و از آن ديگرى بيرون كنى و بروى در بحث مغلوب بشوى و يك نفرى كه چهارتا كلمه بلد است، اصالة الماهوى را به خوردت بدهد و تو هم مغلوب شوى. به خاطر اين است كه درس را خوب گوش نمى‌دهى. . . . 2
مرحوم علامه شيخ محمدتقى جعفرى كه سال‌ها در مدرسه صدر سكونت داشت، 3كى از شب‌هاى نورانى اين مدرسه را چنين توصيف مى‌كند: