195علاوه بر سياست‌هاى حكومت در تشويق به تجارت، وجود تعداد فراوانى از ساكنان حيره در كوفه كه به امر تجارت آشنا بودند، كثرت اموال به دست آمده در فتوحات، وجود حقوق ثابت پرداختى از سوى حكومت به كوفيان و نبودن بانك در كوفه، از ديگر امورى بود كه به رونق تجارت منجر شد. يكى ديگر از علل رشد سريع تجارت در كوفه، وجود مواليانى بود كه اغلب ايرانى بودند. آنان پس از نااميدى از برطرف شدن تبعيضات اعراب نسبت به آنان و نيز در پى سفارش امام على (ع) به آنان مبنى بر روى آوردن به تجارت، به اين امر مهم پرداختند و پس از مدت كوتاهى، نبض تجارت كوفه را در اختيار گرفتند.
در فصل پنجم كتاب، مسائل فرهنگى و تعليم و تربيت مورد بررسى واقع شده و در آن به موضوعاتى چون تعليم و تربيت، شخصيت‌هاى فرهنگى، افسانه‌ها و اسطوره‌ها، آداب قرائت قرآن، موسيقى و اعمال خلاف شرع رايج و كتابت و خط پرداخته شده است. در اين فصل درباره تعليم و تربيت چنين آمده است:
در نيمه اول قرن اول هجرى و بخشى از نيمه دوم اين قرن، علوم اسلامى در سرتاسر مملكت اسلامى به سرعت رو به رشد و تكامل بود؛ زيرا قرآن و سنت نبوى، دنيايى نو در برابر ديدگان مردم گشود و مردم تازه‌مسلمان، مشتاق ورود به اين دنياى تازه بودند. از اين‌رو در سرتاسر سرزمين اسلامى، همچون پروانه به دور شمع وجود اصحاب پيامبر (ص) مى‌چرخيدند تا مطالب و اسرار قرآن و سنت را از آنها فراگيرند. در كوفه كه شهرى اسلامى و نوبنياد بود، به سبب مهاجرت تعداد فراوانى از اصحاب پيامبر اكرم (ص) جلسات درس برگزار مى‌شد. موضوع اين درس‌ها قرآن، تفسير حديث و فقه بود كه در آن زمان اين علوم از هم تفكيك نشده بودند و همگى علم واحدى به شمار مى‌آمدند. همچنان كه محل درس، اغلب مساجد و جبّانات* بود. يكى از مشهورترين استادان اين جلسه‌ها، «عبدالله بن مسعود» بود كه يكى از قاريان برجسته قرآن شناخته مى‌شد و معمولاً جلسات خود را در جبّانه برگزار مى‌كرد. جلسات درس،