160در فرازى از سفرنامه‌اش از ستم دولت‌هاى اروپايى بر كشورهاى اسلامى شكايت دارد، 1اما در مقدمه كتاب از كم‌همتى و اختلال در اخلاق و رفتار افراد مسلمان به شدت ناراحت است و از اين وضع آشفته رنج مى‌برد:
به ملاحظه قصور همت ابناى زمان و اخلاق رذيله و دستورات باطله كه در ممالك اسلامى و ميان مسلمانان در هر جا به رنگ تازه شيوع يافته، اغنيا از باده غفلت و غرور، سرشار و به آن چه دارند مشعوف، بلكه علم كلّ را منحصر در معلومات قاصره خود مى‌دانند و عامه و فقرا به سبب عدم امنيت و دشوارى تحصيل معيشت زير بار كسب روزمرّه درمانده، فرصت سر خاريدن ندارند. . . . 2
آثار و تأليفات
ميرزا ابوطالب اصفهانى غير از سفرنامه‌اش كه موضوع اين مقاله است، آثار ديگرى نيز دارد. همچنين طبع شعرى نيز داشته است كه در سروده‌هايش ذوق خود را آشكار ساخته است. تأليفات او عبارتند از:
1. خلاصة الافكار: كه نسخه‌هايى از آن در كتابخانه‌هاى موزه بريتانيا و مراكز فرهنگى هند نگاه‌دارى مى‌شود. اين اثر شرح حالى از شعراى قديم و متأخر فارسى زبان، همراه با نمونه‌هايى از اشعار آنان است. مؤلف آن را در چهل سالگى و در 28 قسمت كه هر كدام «حديقه» نام دارد، با يك ذيل و يك خاتمه، در معرفى آثار چندصد شاعر كه برخى از آشنايان و معاصرانش بوده‌اند، نگاشته است. تاريخ تأليف آن كه ميان سال‌هاى 1206 تا 1207 هجرى است، از اين دو بيت شعر او به دست مى‌آيد:
گل بى‌خار و گنج بى‌رنج است
2. لبّ السير و جهان‌نما: خلاصه‌اى از تاريخ عمومى جهان، شامل چهار باب كه هر يك حاوى فصل‌هايى است. تاريخ مزبور كه در سال 1208 قمرى تأليف شده،