67
آداب زيارت در نخستين رساله عمليه فارسى
محمدباقر پورامينى
در ميان رساله‌هاى موجود فقهى، كتاب گرانسنگ جامع عباسى داراى امتيازات خاصى است كه در برداشتن بحث «زيارت» آن را ممتاز ساخته است. به بهانه طرح آداب زيارت، ضمن معرفى اين كتاب، به نويسنده اين بخش از متن نيز اشاره مى‌شود ؛ بديهى است مراجعه به كتاب، حلاوت و جذبه خاص خود را داراست.
رساله جامع عباسى
جامع عباسى ، يك رساله فقهى به زبان فارسى است كه به ابتكار شيخ بهايى، طراحى و تدوين شد.
اين اثر، يك دوره كامل فقه شيعى، از طهارت تا ديات است و اضافه بر آن مسائل امر به معروف و نهى از منكر و مباحثى در باب زيارت را در بردارد. اين متن جامع را مى‌توان يك كتاب فتوايى برشمرد كه ديدگاه فقهى مصنف در آن ارائه شده است و از اين رو آن را مى‌توان نخستين رساله عمليه به زبان فارسى برشمرد كه احكام شرعى مورد نياز مردم، با قلمى ساده و روان، تبيين و ترسيم شده است 1 بدان حد كه جامع عباسى، نقطه عطفى در سير نگارش متون فقهى فارسى به شمار مى‌آيد؛ 2 حركتى كه در سده‌هاى بعد، به تدوين رساله‌هاى توضيح المسائل منتهى شد.
جامع عباسى، مرجعى مطمئن براى عامه مردم و اثرى مقبول براى فقهيان دوره‌هاى بعد بود؛ اقبال فقها به اين اثر را مى‌توان به حاشيه‌هاى آنان بر اين كتاب جستجو كرد، به گونه‌اى كه بسيارى از فقها براى بيان ديدگاه فقهى خود، به جاى تاليف كتابى مستقل، تنها به حاشيه زدن و تعليقه نوشتن بر متن جامع عباسى اكتفا نمودند. محمدبن على عامِلى معروف به ابن خاتون(متوفى 1057) ، مولى حسينعلى اصفهانى(متوفى 1286) و ملا عبداللّه مامقانى (متوفى 1351) بر اين كتاب حاشيه نوشته‌اند 3؛
همچنين مى‌توان به جامع عباسى با حاشيه چهار مجتهد نامى ؛ ملا عبداللّه مازندرانى (متوفى 1330)، محمدكاظم طباطبائى يزدى (متوفى 1338)، سيداسماعيل صدر (متوفى 1338) و ابوالقاسم دهكردى اصفهانى (متوفى 1353)، اشاره كرد كه در سال 1328ق. منتشر گرديد.
رساله‌اى با دو مولف
شيخ بهايى، كتاب جامع عباسى را در بيست باب طرح ريزى كرد و خود نيز پنج باب نخست آن را نوشت، اما با درگذشت آن فقيه در 1031 ق. شاگرد او، نظام الدين ساوجى، پانزده باب باقيمانده كتاب را مطابق طرح استادش به پايان رساند؛ 4 از اين رو جامع عباسى را مى‌توان رساله‌اى با دو مولف دانست.