62
زيارت وداع
يكى از آداب مستحب در زيارت حرم‌هاى مقدس، «زيارت خداحافظى و وداع» است.
خداحافظى از يك شخصيت محبوب، هنگام پايان ديدار و ترك حضور نيز يكى از آداب ديدار و نشانه‌هاى حرمت نهادن به طرف مقابل است. ميهمان اگر بدون خداحافظى از ميزبان خود و تقدير و تشكر از پذيرايى و ضيافت او، خانه ميزبان يا مجلس ميهمانى را ترك كند، كم توجهى و بى ادبى به شمار مى‌رود.
معمولاً در اين خداحافظى‌ها، ضمن سپاس از برخوردارى از نعمت و تأكيد بر علاقه و محبت و خوشحالى از فرصت ديدار و بهره‌هاى زيارت و ملاقات، قول و قرار براى ديدارهاى بعدى يا دعوت به بازديد يا درخواست زيارت‌هاى مكرّر، مطرح است و دو نفر (زائر و مزور) در حق يكديگر دعا مى‌كنند و با گرمى و مهربانى، از يكديگر خداحافظى مى‌كنند و اگر عشق و علاقه شديد باشد، لحظۀ وداع آن دو، بسيار سخت خواهد بود. سعدى چنين مى‌سرايد:
بگذار تا بگرييم، چون ابر در بهاران
كز سنگ ناله خيزد، روز وداع ياران
هر كس شراب فرقت، روزى چشيده باشد
داند كه سخت باشد، قطع اميدواران
با ساربان بگوييد، احوال آب چشمم
تا بر شتر نبندد، محمل به روز باران. 1
اين ادب، در زيارت خانۀ خدا هم وجود دارد و زائرى كه اعمال حج تمتع خويش را انجام داده و مى‌خواهد مكّه را ترك كند، يك طواف به جا مى‌آورد و در هر دور آن، حجرالأسود و ركن يمانى را استلام مى‌كند و دعاهاى خاص مى‌خواند كه اين طواف به «طواف وداع» مشهور است؛ سپس مقابل كعبه مى‌ايستد و دعايى را مى‌خواند كه مضمون آن، ثنا و تحيت بر حضرت رسول(صلى‌الله و عليه وآله)، اميدوارى زائر به آمرزش گناهان و برخوردارى از اجر و پاداش بسيار است؛ مانند اين دعا:
اللهم لا تجعله آخر العهد من بيتك....؛
خدايا! اين آخرين ديدارم از خانه تو نباشد... . 2
در زيارت حرم حضرت رسول(صلى‌الله و عليه وآله) و عتبات ديگر نيز همين عرض ارادت و وداع جان‌سوز و آرزوى زيارت دوباره و سپاس به درگاه خدا به خاطر توفيق زيارت، مطرح است.
در زيارت رسول‌صلى الله عليه و اله، دعايى به عنوان زيارت وداع نقل شده كه در جمله‌اى از آن چنين آمده است:
اللهم لا تجعله آخر العهد من زيارة نبيّك عليه و آله السلام، و ان توفيتنى فانى اشهد فى مماتى على ما اشهد عليه فى