8امامت است. امام باقر عليه السلام مى‌فرمايد: «... انما أُمروا ان يطوفوا بهذه الاحجار ثم يأتونا فيعلمونا ولايتهم». ¹

و نيز حج يادآور موضوع عالم محشر و عرصه‌ى قيامت است. شايد به همين جهت باشد كه در آغاز سوره‌ى حج موضوع قيامت مطرح شده است؛ «يٰا أَيُّهَا النّٰاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السّٰاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ». ²

مناسك حج و حضور در مواقف و ميقات‌هاى آن هر يك نمونه‌اى از حشر و قيامت است، از جمله: آماده شدن براى سفر حج و پرداخت بدهى‌هاى شرعى و قانونى و ردّ مظالم و وصيت و خداحافظى، يادآور حالت احتضار و سفر به عالم آخرت است. حضور در سرزمينى كه پيش‌تر با آن انس و الفت و آشنايى نداشته و دورى از زن و فرزند و منزل، تداعى‌گر «يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ * وَ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ» ³ و «وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبٰابُ» ⁴است.

حركت اعضاى كاروان به دنبال روحانى و مدير كاروان يادآور «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنٰاسٍ بِإِمٰامِهِمْ» ⁵ است. عارى بودن از مظاهر و مفاخر دنيوى چون لباس و زينت و زيور و پوشيدن دو جامه‌ى احرام، يادآور پوشيدن كفن است؛ بويژه با توجه به اين كه براى حج‌گزار مستحب است در همان لباس كفن شود.

افاضه و كوچ كردن از عرفات به طرف مشعر و بعد به طرف منا، مظهرى است از «يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدٰاثِ كَأَنَّهُمْ جَرٰادٌ مُنْتَشِرٌ». ⁶

فروتنى و تذلل گردن فرازان هنگام انجام مناسك در پيشگاه حىّ قيّوم، چنان كه امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: «جعل السعى بين الصفا و المروة مذلّة للجبارين» ⁷، يادآور تذلل و خضوع همه‌ى چهره‌ها در قيامت است؛ «وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ». ⁸

اقرار و اعتراف حج‌گزار به گناهان خويش، اعتراف به گناه در قيامت را تداعى