1) . حافظ، نور الدين هيثمى در «مجمع الزوائد» مى‌گويد رجال راوى اين حديث به جز روح بن صلاح، همگى ثقه هستند. ابن‌حبان و حاكم نيز وى را ثقه دانسته‌اند. البته وى راوى ضعيفي است. شيخ عبدالله صديق غمارى مى‌گويد ابن‌عدى «روح بن صلاح مصرى» را در ميان راويان ضعيف نام برده است. دار قطنى مى‌گويد: وى فردى ضعيف است، اما ابن‌حبان او را از ثقات نام برده است. حاكم او را ثقه قابل اعتماد مى‌داند. از عبارات آنان كه وى را تضعيف كرده‌اند، چنين برداشت مى‌شود كه ضعيف دانستن اين راوى با قاطعيت بيان نشده است. آنان كه با كتب فن حديث آشنايى دارند، مشاهده مى‌كنند هيثمى نيز عباراتى آورده كه بيانگر خفيف بودن ضعف رَوح بن صلاح است. بنابراين، حديث بالا از مرتبه حديث حسن، پايين‌تر نيست؛ بلكه اگر نظر ابن‌حبان درباره روح بن صلاح را بپذيريم، اين روايت صحيح است. (ر.ك: إتحاف الاذكياء، ص20) ابن‌عبدالبر نيز اين روايت را از ابن‌عباس نقل كرده؛ چنان‌كه ابن‌ابى‌شيبه به نقل از جابر اين روايت را ذكر مى‌كند. ديلمى و ابونعيم نيز از ديگر كسانى هستند كه روايت را نقل كرده‌اند. پس اين حديث به طرق گوناگون نقل شده است و يكديگر را تقويت مى‌كنند. ر.ك: مفاهيم يجب ان تصحح، ص151؛ والاستدراك، ص332؛ همچنين كتاب «التوسل» اثر شيخ يوسف دجوى در «مقالات و فتاوى، ج1، ص155».

2) . ابن‌حبان از طبقه‌اى است كه ذهبى نيز در آن است. در رساله «ذكر من يعتمد قوله في الجرح والتعديل» آمده است: اگر يكى از افراد اين طبقه كسى را توثيق كردند، سخن او را بى‌ترديد بپذير.

3) . پيش از اين درباره تصرفات روح پس از جدا شدن از تن سخن گفتيم. در روايت صحيحى وارد شده كه رسول خدا(ص) شب معراج حضرت موسى(ع) را ديد كه بر بالاى تپه‌اى سرخ رنگ نماز مى‌خواند. وقتى براى هر شبانه روز، پنجاه مرتبه نماز واجب شد، وى بارها نزد پيامبر(ص) آمد تا اينكه پنج مرتبه شد. حضرت آدم و ابراهيم و ديگر پيامبران را نيز مشاهده كرد و با آنان سخن گفت. از بيهقى رساله‌اى با نام «حياة الانبياء» چاپ شده است. در صورت تمايل مى‌توانيد به اين رساله مراجعه كنيد.

4) . خدايا به حقى كه همه درخواست‌كنندگان از تو دارند [مسلمانان]، مى‌خواهم. متن كامل روايت اين‌گونه است: ابن‌ماجه از ابوسعيد خدرى نقل مى‌كند كه گفت: رسول خدا فرمودند: هركس از خانه خود براى نماز خارج شود و بگويد خدايا به حق كسانى كه بر تو حق دارند و به حق گام‌هايم، من نه براى معصيت و نافرمانى و نه براى ريا و كسب شهرت خارج نشدم. من براى پروا از ناخرسندى‌ات و براى به دست آوردن رضايت تو خارج شدم. پس از تو مى‌خواهم مرا از آتش نگه‌دارى و گناهانم را بيامرزى. فقط تويى كه آمرزنده گناهانى. هركس اين را بخواند، خدا به او روى مى‌كند و هفتاد هزار فرشته برايش طلب آمرزش مى‌كنند. منظور از «به حقى كه درخواست‌كنندگان دارند»، احترام و كرامت آنان است؛ زيرا كسانى كه خالصانه دستان خود را به سوى خدا بلند مى‌كنند، از حرمت و كرامت برخوردارند و ثواب فراوان مى‌برند؛ وگرنه كسى حقى بر خداوند ندارد. هموست كه صاحب فضل و عظمت ازلى و ابدى است. اين باور اهل سنت است و حديث بخارى و ديگر روايات در باب «حَقُّ العِبادِ عَلَى اللهِ» (حق بندگان بر خداوند) را چنين تأويل مى‌كنند: «آنچه كه خداوند به فضل و كرم خود به آنها عطا مى‌كند»؛ زيرا عطاى هيچ چيز بر خداوند واجب نيست. «قُل ِانَّ الفَضلَ بِيدِ اللهِ» بگو فضل به دست خداست.

5) . ر.ك: كتاب «مفاهيم يجب أن تصحح». نويسنده در اين كتاب ارزشمند، نام برخى از دانشمندان برجسته مانند حاكم و بيهقى و ديگران را نقل مى‌كند.

6) . يعنى در اينجا خبر از توسل نمى‌دهد؛ بلكه بيانگر انشاى توسل است. دليل اين سخن نيز عبارت نقل شده از عمر است كه مى‌گويد ما به عموى پيامبر خويش توسل مى‌جوييم.