104داشت، رواق پايين پا و بالاى ضريح شهدا بود. تغيير ديگرى كه قابل توجه و تقدير است، عريض شدن ورودى اين رواق به رواق بالاسر است.
2. قتلگاه
به دليل تعميرات، درب قتلگاه چند روزى بسته بود. قتلگاه قبلا فقط يك درب ورود و خروج داشت كه در سال‌هاى اخير ضريح و دربى نيز در بخش غربى صحن براى آن ايجاد شد. تعميرات اخير نيز به دليل نصب ضريح ديگرى در سمت غربى ايوان اصلى است كه توسط علاقه‌مندان ايرانى ساخته شده و در حال نصب بود. اين ضريح به زيبايى تمام ساخته شده و افزوده شدن آن به حرم، سبب ارتباط و توسل جمع بيشترى از اراداتمندان حسينى خواهد بود.
3. مسجد شاهين
سالن و رواق بزرگ بخش شمالى حرم، به «مسجد شاهين» معروف است. اين مكان قبلا با يك ديوار بلند از حرم و اطراف ضريح جدا بود. مسجد به دستور عمران بن شاهين (متوفى 369) كه از امراى جنوب عراق بود ساخته شد. در دوره عثمانى‌ها نخستين مفتى و قاضى سنى حنفى مذهب در آن نماز مى‌خواند. گويا شيخ عبدالله سُوِيدى نخستين كسى است كه به سال 1145ق در آن نماز برپا كرده است. در سال 1213ق به دليل فضاى كوچك اطراف ضريح و سختى زيارت براى زائران، طرح الحاق مسجد به حرم امام از سوى سيد مهدى شهرستانى (1130 - 1216ق) مطرح شد، اما با مخالفت ملاعثمان، مفتى عثمانى كربلا كه در آن مسجد اقامه نماز مى‌كرد مواجه شد. آقاى شهرستانى با مشورت و موافقت عالم بزرگ كربلا سيد مهدى طباطبايى و همكارى كليددار حرم، مخفيانه و شبانه دستور تخريب ديوار حائل ميان مسجد و حرم را داد كه با برداشته شدن اين ديوار، فضاى مسجد به رواق شمالى حرم ملحق گرديد. مفتى شهر به مراد بيگ، حاكم كربلا شكايت برد و سلطان عثمانى نيز هيئتى را براى رسيدگى اعزام كرد. سرانجام اين ماجرا به مصالحه انجاميد و سيد مهدى شهرستانى، مسجدى را در بخش شرقى صحن به مفتى كربلا سپرد.1
4. مقبره شهدا
دايره تعميرات حرم شامل مقبره شهدا نيز شده است و ضريح جنوبى و اطراف آن مسدود بود.
5. نخل مريم
در ديوار جنوبى بالاسر و به فاصله تقريبى دو متر تا ضريح مطهر، محرابى به نام «نخله مريم» قرار داشت. اين محراب نشانى از محل نخل خرمايى بود كه حضرت مريم در حين ولادت حضرت عيسى (ع) در آن‌جا مستقر شد؛ همان مكان دورافتاده‌اى كه قرآن بدان اشاره كرده است:
فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيّا * فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يا لَيتَنِى مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّا * فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِى قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيّا * وَهُزِّى إِلَيكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيكِ رُطَبًا جَنِيّا 2؛ پس (مريم) به او (عيسى) آبستن شد و با او به مكان دورافتاده‌اى پناه جست. تا درد زايمان او را به سوى تنه درخت خرمايى كشانيد. گفت: اى كاش پيش از اين مرده بودم و يكسر فراموش شده بودم. پس از زير (پاى) او (فرشته) وى را ندا داد كه غم مدار؛ پروردگارت زير (پاى) تو چشمه آبى پديد آورده است. و تنه درخت خرما را به طرف خود (بگير) و بتكان تا بر تو خرماى تازه فرو ريزد.
در برخى از متون روايى ما به اين نكته اشاره شده است كه مريم از دمشق خارج شد و به كربلا آمد و در مكان شهادت حسين (ع) ، عيسى را به دنيا آورد3. محراب نخله مريم به دستور سلطان اويس جلائرى ساخته شد و به سال