63او در جنگ جهانى اول كه منجر به اشغال سرزمين عراق توسط انگلستان شد، شجاعت بسيارى در برابر نيروهاى اشغالگر از خود نشان داد و همراه ساير مراجع و اساتيد به وظيفۀ تاريخى خود عمل كرد. در بخشى از تلگرامى كه از جبهۀ كوت ارسال كرده بود، چنين آمده است:
. . . در سوم شباط (اسفند) با پرچم شريف على (ع) همراه گروهى از علماى نجف، لشكرگاه سپاه اسلام در جبهۀ كوت را زيارت كرديم. از صميم قلب شجاعت سپاهيان شجاع و فداكاريهاى آنان را در بازپسگيرى مناطق غصب شده، مشاهده كرده و تشكر نمودم. در حالى كه فرمانده شجاع و فرد كمنظير روزگار، فرمانده كل لشكر حضرت خليلبَك نيز در ميان آنها بود. همه بر اين باوريم كه لشكر ما تاكنون هرگز در عراق چنين نظم و قدرتى نداشته است و اينگونه به حكم قانون الهى «و اعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة» آمادۀ دفاع نبوده است. انتظار ميرود دشمنان به يارى خداوند بهزودى نابود شوند39.
پس از پايان جنگ، هبة الدين هرگز از فعاليتهاى سياسى و اجتماعى كنار نكشيد و در راه استقلال سرزمين عراق به مبارزات خود استمرار بخشيد. او در انجمن سرى «الجمعية الوطنية الاسلاميه» كه زير نظر فرزند بزرگ ميرزاى شيرازى اداره و رهبرى ميشد، حضور چشمگير داشت و موجب دلگرمى استقلالطلبان بود. نامههاى حماسى و تاريخى او به «سِر پرسى كاكس» عامل انگليس در عراق، نشان از صلابت روح و عظمت نفس او در برابر بيگانگان و دشمنان استقلال كشورهاى اسلامى دارد40.
او بيش از صد عنوان اثر علمى از خود به جاى گذاشت و سرانجام در شب دوشنبه 26 شوال 1386 قمرى (هفدهم بهمن 1345 شمسى) چشم از جهان فروبست و پيكرش در ضلع شرقى حرم كاظمين جنب درب ورودى كتابخانۀ خودش به خاك سپرده شد41. امروزه اين كتابخانه بهنام «كتابخانه جوادين» معروف است.
پى نوشت ها:
1. مدرس تبريزي، ريحانه الادب، ج 6، ص 121.
2. سيد محسن امين، اعيان الشيعه، ج 4، ص155و 156.
3. رجال نجاشي، ص 123.
4. قهپايي، مجمع الرجال، ج 2، ص 41.
5. اعيان الشيعه، ج 4، ص 155.
6. شيخ عباس قمى، فوائد الرضويه، ص 79.
7. همان، ص 78 و اعيان الشيعه، ج 4، ص 154. جهت آگاهى بيشتر از شرح حال وى ر. ك به: گلشن ابرار، ج 8.
8. رجال نجاشي، ص 402.
9. فوائد الرضويه، ص 2-631.
10. علامه اميني، الغدير، ج 4، ص 184.
11. ميرزا محمد تنكابنى، قصص العلما، ص 400.
12. رجال نجاشي، ص 399.
13. ميرزا عباس فيضى، همان، ص 403 و تاريخ كاظمينى، ص 266.
14. اعيان الشيعه، ج 9، ص 414 و 415. فوائد الرضويه، ص 604.
15. اعيان الشيعه، ج 9، ص 416.
16. فوائد الرضويه، ص 604.
17. اعيان الشيعه، ج 3، ص 403.
18. همان.
19. موسى نجفى، حاج آقا نورالله اصفهانى، ص 42.
20. اعيان الشيعه، ج 3، ص 403 و 404.
21. گلشن ابرار، ج 7، ص 214 و 216.
22. همان، ص 217-220.
23. همان، ص 221. به نقل از الامام الثائر السيد مهدي الحيدري، سيد احمد اشكوري، ص 36.
24. همان.
25. همان، ص 224.
26. اعيان الشيعه، ج 10، ص 127.
27. ريحانة الادب، ح 5، ص 21.
28. اعيان الشيعه، ج 5، ص 325.
29. الذريعه، ج 3، ص 298 و گلشن ابرار، ج 3، ص 604.
30. اعيان الشيعه، ج 5، ص 326.