24
عوامل رويكرد مسلمانان به زيارت
مقدمه
زيارت براى بشر، موضوعى فطرى و درونى است كه به طور طبيعى در زندگى وى ظهور و بروز مييابد. انسان با زيارت، ديدارى مشتاقانه و آميخته با احترام نسبت به پيشوايان دينى و رجال خدمت‌گزار سياسى و اجتماعى، انجام داده و زيارت را نوعى بزرگداشت آنان مى‌داند.
بشر در طول تاريخ همواره به بزرگان خود در زمان حيات آنان احترام و ارج نهاده و پس از مرگ نيز، با آداب ويژهاى به زيارتشان پرداخته است. از اين‌رو، موضوع زيارت يك موضوع همگانى و فطرى است كه نه تنها در ميان مسلمانان، بلكه در زندگى تمام پيروان مذاهب و حتى همۀ ملتها، به شكلهاى گوناگون رواج داشته و دارد.
زيارت نشانۀ تكريم انسانهاى برجسته و صاحبان كمال و خدمت‌گزاران بشريت در طول تاريخ است، و همين علاقه و محبت، سبب ساختن معابد و زيارتگاه‌ها در سراسر جهان شده است.
سنّت مسلمانان بر زيارت قبور نزديكان، آشنايان، دوستان، بندگان صالح خدا، علما و اولياى الهى از صدر اسلام تاكنون استمرار داشته و به‌ويژه در شب‌هاى جمعه چشم‌گيرتر است. كمتر كسى است كه به اين روش و سنّت حسنه توجه نداشته باشد.
از سوى ديگر، آرزوى زيارت حرم پيامبر بزرگوار اسلام (صلى الله عليه و آله) و امامان معصوم (عليهم‌السلام) در دل هر مسلمانى موج ميزند؛ چرا كه در زيارت آن بزرگان زيباترين جلوههاى ارتباط و انس با پيامبر و دودمان پاكش را مى‌يابند. به همين دليل است كه با تحمل مشقتها و سختيهاى فراوان در زمان‌هاى گذشته، اين راه را طى كرده و به سعادت بزرگى نائل شدهاند. زائران در آن مراقد نورانى به راز و نياز با خداوند پرداخته و اين مكان‌ها را باغى از باغ‌هاى بهشت دانسته، از خداوند برآورده شدن حاجتهاى خويش را خواسته و اميد به استجابت دعاها و شفاعت آن بزرگواران دارند.
با توجه به اين‌كه زيارت در سيرۀ مسلمانان به شكل برجسته‌تر و با آداب ويژهاى مورد توجه است، در اين مقاله به «عوامل رويكرد مسلمانان به زيارت» ميپردازيم.
زيارت از ديدگاه عقل
بيشك حس كمال‌طلبى و خداجويى، يكى از حواس اصيل و پايدار در وجود آدمى است. عقل و دل انسان، وى را به سوى سرچشمۀ هستى و كمال مطلق ميكشاند. از اين‌رو، هر كردار، رفتار و انديشهاى كه انسان را در مسير كمال يارى بخشد و در رسيدن به سرمنزل مقصود و پيمودن مراحل سير و سلوك معنوى مدد رساند و مايۀ نزديكى او به درگاه الهى باشد، مطلوب و پسنديده است.
«زيارت» موضوعى است كه اگر با آداب و شرايط آن و همراه با آگاهى و معرفت نسبت به پيامبر (صلى الله عليه و آله) يا وصى او انجام گيرد، نتايج ارزنده و سازندهاى خواهد داشت، كه ره‌توشۀ رشد و بالندگى انسان زائر خواهد بود. زيارت، كاركردهاى گوناگونى را موجب مى‌شود؛ مانند: كاركرد فرهنگى، سياسى، اقتصادى، اجتماعى كه در جاى خود بايد مورد بحث قرار گيرد.
خلاصه ميتوان گفت: زيارت اگر توأم با معرفت باشد، زينت‌بخش زندگى انسان است و جامۀ پارسايى را بر دل پوشانده، آدمى را به محبوب حقيقى رهنمون ميشود. بنابراين، مقبول و مطلوب بودن زيارت از نظر عقل، يك واقعيت روشن و آشكار است و اين امر، عاملى مهم براى پرداختن به موضوع زيارت به شمار ميآيد.
زيارت از منظر شرع
1- قرآن كريم
در مشروع بودن زيارت از ديدگاه قرآن كريم به برخى از آيات استدلال شده كه به دو نمونه از آنها اشاره ميكنيم:
«وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآءُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا»
«واگر ايشان هنگامى كه به خود ستم كردند، به نزد تو مى‌آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‌نمودند و پيامبر هم براى آنان استغفار مى‌نمود، خدا را توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند» (1) .
اين آيه پرجاذبهترين آيهاى است كه امت مسلمان را به زيارت مرقد نورانى پيامبر بزرگوار اسلام (ص) دعوت نموده و عالمان شيعه و سنى به آن تمسك كردهاند.