16
الف: ديدگاه عرفانى
يكى از رهيافت‌هاى مهم و پرجاذبۀ اين سفر معنوى، زاويۀ عرفانى آن است؛ زيرا انسان در بستر عرفان، مفاهيم واژه‌ها را عارفانه مى‌فهمد؛ يعنى بستر اسرار حج و عمره در اين سفر بزرگ، براى آدمى آشكار مى‌شود كه روح آن، چيزى جز جدايى از «خود» و اتصال به «خدا» و معنويت احرام، طواف و سعى نيست. تمامى مشاعر مكه و مدينه براى زائر معناى ديگرى پيدا مى‌كند. بهترين نماد عرفانى حج، حديث معروف شبلى «از اصحاب امام سجاد عليه السلام » است كه حاوى رهنمودهاى عارف عارفان، حضرت امام زين‌العابدين عليه السلام است و آن اين‌كه «احرام و لباس احرام و لبيك، نماد قيامت و جهان واپسين است كه همۀ آدميان در پيشگاه خداى بزرگ حضور پيدا مى‌كنند».
ب: ديدگاه تاريخى
مكه و مدينه دو مركز بسيار مهم و حساس است، كه جاى جاى آن از حضور پيامبر صلى الله عليه و آله و رسالت الهى آن حضرت حكايت مى‌كند. بسيارى از پژوهشگران تلاش نموده‌اند تا از منظر تاريخى، تمام مراكز حضور پيامبر صلى الله عليه و آله ، حتى نقاطى را كه توقفى كوتاه در آن داشته و گاهى نماز خوانده‌اند، شناسايى و بررسى كنند، ولى متأسفانه در طول زمان و به رأى وهابيان در دهه‌هاى پيشين، بخش قابل توجهى از آثار تاريخى را - كه گواه بر هويت تاريخى امت اسلامى است - به بهانۀ توسعه، از بين برده‌اند و هيچ نوع اثر و نشانه‌اى از گذشته باقى نگذاشته‌اند. بديهى است، ملّتى كه حافظۀ تاريخى خود را از ياد ببرد و در مظاهر و جاذبه‌هاى زيباى تمدن نوين و دنياى جديد فرو غلتد، آرام آرام، اصالت‌هاى خود را از دست داده و به آسانى قربانى صيادان تاريخ مى‌گردد، به همين دليل نسل جوان مسلمان از اين جهت به شدت در خطر سراشيبى فرو غلتيدن در دام مكايد و افكار مهاجم جهان است. اين جريان فرايندى از مسئوليت نخبگان و آگاهان و دين باوران را مى‌طلبد تا با تمام توان در راستاى احياى گذشتۀ اسلامى و تفكر دينى تلاش نمايند كه يكى از مظاهر آن، شناخت و حفظ تاريخ و پيشينۀ مسلمانان است.
ج: ديدگاه اجتماعى و سياسى
مكه و مدينه دو پايگاه بزرگ است كه هر سال، مسلمانان از نقاط مختلف با فرهنگ و جغرافياى مختلف به سوى اين دو مكان سرازير مى‌شوند، و در اين مكان‌ها است كه كنگرۀ بزرگ جهان اسلام نمودار مى‌شود. متأسفانه بيشتر افراد، دردمند و يا مسئول نيستند، بلكه بى‌تفاوت و به صورت فردى در كنار يكديگر قرار گرفته و كم‌ترين گفت و شنودى برقرار نمى شود، البته اين امر، يا ناشى از فقدان