27و ثابت و غير قابل تغيير است. حلال محمد براى هميشه حلال است و حرام محمد نيز حرام جاويد. 1ولى به همان اندازه كه تمسّك به ظاهر عبادت براى نفى روح و فلسفۀ آن، غير قابل قبول است، هر گونه دخل و تصرف و تغيير در شكل ظاهرى و اعمال و مراسم حج نيز به بهانۀ فلسفه‌جويى و رسيدن به اهداف و اسرار ونتايج عالى حج، محكوم و مردود مى‌باشد.
آنچه را كه ما در اين بحث دنبال مى‌كنيم از هر دو نوع - افراط و تفريط - به دور، و راه ميانه و وسطى است كه بر صراط مستقيم تعبّد به كلّيّۀ ظواهر شرع مبتنى مى‌باشد.
چنانكه در مورد آن بخش از احكام كه وحى از بيان حكمتهاى آنها سكوت كرده و نيز در مورد حج نسبت به ابعاد ناشناختۀ جزئيات احكام حج كه به فلسفه و اسرارش پى نبرده‌ايم؛ هرگز به دليل اين كه فلسفۀ اين احكام روشن نيست در ايمان به حقّانيت و ضرورت تبعيت و حتى تقيّد به قالب و شكل خاصى كه در زبان وحى آمده ترديدى به خود راه نمى‌دهيم.
گر چه پيشرفت علم و تكنيك امروز، بسيارى از ابعاد ناشناخته اين احكام الهى و فلسفه و اسرار قوانين آسمانى را مكشوف داشته و در آينده نيز همچنان افقهاى تازه‌ترى را در برابر ديدگان، ما خواهد گشود، ولى ما هرگز مرز تمام شده‌اى را در شناخت فلسفه احكام و مقررات الهى كه پايان معرفت تلقّى شود نمى‌شناسيم. 2