28
بعد معنوى و سير روحانى حج
وقتى جريان ابراهيم را مطالعه مى‌كنيم و حركت او را آنچنان كه قرآن بيان مى‌كند پى مى‌گيريم و آوردن فرزند و همسرش را به صحراى مكه و سپس ذبح اسماعيل و آمدن نداى آسمانى و بعد بناى كعبه و به دنبالش اعمال حج را بررسى مى‌كنيم، دورۀ كاملى از سير عبادتى و سلوك روحانى و معنوى انسان را از تنگناى خود و خودپرستى تا اوج قرب به خدا و رَستن از تعلّقات و وابستگيهاى مادّى و پيوستن به مقام ربّ و ركون به دارالكبريا مى‌يابيم. 1جريان ابراهيم و همچنين اعمال و مناسك حج، گرچه به ظاهر تركيبى از چند عمل جداگانه است، ولى مطالعۀ دقيق آن نشانگر اين حقيقت است كه اين مناسك يك سلسلۀ به هم پيوسته، در تعقيب هدف واحدى است. اين هدف، به اصطلاح عارفان، مراحل سير و سلوك روحانى و مراتب طلب و حضور و مراسم حب و عشق و اخلاص و بالاخره بيرون آمدن از جلد خودى و پيوستن در درياى بيكران هستى را در بطن خود دارد كه هر چه بيشتر دقت شود نكات لطيف ترى عايد انسان مى‌گردد. 2
اين سلوك روحانى است كه در تمامى عبادتها مغز و روح عبوديت محسوب مى‌گردد. 3 ولى در حج بيش از هر عبادتى متجلى و قالبهاى