22گرانقدر و هدفها و فوايد و نتايج بزرگ حياتى در هر دو بعد مادى و معنوى و فردى و اجتماعى زندگى انسان مى‌باشد و با نگاهى تيزبين مى‌توان از قالبهاى ظاهرى اعمال آن گذشت و به باطن و محتوا و مشار اليه اين اشارات توجّه نمود.

إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَذِكْرىٰ لِمَنْ كٰانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِيدٌ. ¹«اين يادآور است براى كسى كه داراى قلب است، يا گوش فرا داده است و او گواه و شاهد است.»

منابع دستيابى به فلسفه و اسرار حج

خصيصۀ تفكّر و تعقّل كه رسول باطنى در وجود انسان است، گرچه در جستجوى فلسفه و اسرار پيچيده و عميق و آثار عظيم حياتى و هدفهاى بزرگ و ابعاد مختلف حج ناتوان نيست و با تحليلى منطقى و با توجه به ماهيت و عناصر تشكيل دهنده اين مراسم و مناسك و روابط و كنايات و نشانه‌ها مى‌تواند به بسيارى از اين حكمتها و اسرار، آگاهى پيدا كند؛ ولى از آنجا كه دست آورد بررسيهاى صرفاً عقلى، معمولاً از آفتها و لغزشها مصون نيست و «دينُ اللّٰهِ لايُصابُ بِالعُقُولِ» ² «دين خدا با عقل به دست نمى‌آيد.» ما نيز در دستيابى به فلسفه و اسرار حج راه مطمئن‌ترى را مى‌جوييم و از همان منبعى كه احكام و مناسك حج را به دست آورده‌ايم به جستجوى احكام و اسرارش مى‌پردازيم.

خوشبختانه، وحى (كتاب و سنّت) ما را در اين راه به خود وانگذاشته و در لابلاى بيان احكام، بخش عظيمى از اسرار و آثار و اهداف بزرگ حياتى اين عبادت را توضيح داده است.