312و هر كس كه عريفى نداشت در صفّه وارد مى‌شد.من از كسانى بودم كه در صفّه وارد شدم.با دو تن ديگر هر روز دو مد خرما از خرماى رسول خدا به ما مى‌دادند. ¹

دگرگونى عطا در عصر عثمان و على-ع-

در زمان عثمان فتوحات اسلامى افزون گشت و قلمرو دولت اسلامى گسترش يافت و درآمد بسيار شده بود.عثمان بر مقدار عطاها درافزود.سيف از عاصم بن سليمان و او از شعبى روايت كند:نخستين خليفه‌اى كه به عطاهاى مردم صد درهم افزود عثمان بود.عمر براى هر كس از اهل فئ،در ماه رمضان هر روز يك درهم قرار داد و براى زنان پيامبر-ص-هر يك دو درهم.او را گفتند:بر ايشان طعامى بساز و همه را بر آن فراخوان.گفت:مردم را در خانه هاى خودشان سير مى‌كنم.عثمان همان مقررى عمر را پذيرفت و علاوه بر آن،طعام ماه رمضان را برقرار كرد تا كسانى كه به مسجد آمد و شد مى‌كردند و ابناء سبيل و بينوايان در ماه رمضان از آن استفاده كنند. ²

يعقوبى گويد:عثمان در عطا،خويشاوندان خود را مقدم داشت و مردم ديگر را به تساوى عطا داد.از اين عبارت برنمى‌آيد كه اين تساوى تا چه مبلغ بود.آيا همه را به پايۀ آنها كه حداكثر را مى‌گرفتند فرا برد يا آنها را پايين آورد و يا حد وسط را رعايت كرد.خويشاوندان عثمان از اين كار او راضى بودند؛زيرا اغلب بعد از فتح مكه اسلام آورده بودند و اين طبقه داراى كمترين عطا بودند و چون صحبت از تساوى شد اينان را بر عطا درافزود.

آيا عثمان قواعدى را كه عمر نهاده بود لغو كرد يا قواعدى تازه آورد كه ديگر با قواعد زمان عمر منطبق نبود بلكه با نسل جديد منطبق بود؟زيرا نسل زمان عمر در حال انقراض بود.ولى از مآخذ چيزى كه اين معناى تاريك را بخوبى روشن كند،معلوم نمى‌شود.

اما در زمان على-ع-يعقوبى مى‌گويد كه على-ع-مردم را به تساوى عطا داد.از جمله على-ع-عطاى موالى را كه غير عرب بودند به قدر عربها داد و چون بر او اعتراض كردند فرمود:من در كتابى نخوانده‌ام كه فرزندان اسماعيل بر فرزندان اسحاق برترى داشته