45شبستان، كه صف نمازگزاران در آنها گسترده است، به موازات آن بنا مى‌شوند و محراب، كه به سان كانون اصلى طرّاحى مسجد تعيين كنندۀ ديگر فضاهاى مسجد است، همواره رو به قبله، يعنى مكّۀ مكرّمه دارد.

امّا ساختمان مسجدالحرام گرداگرد كعبه است و از هرسو كعبه را در آغوش خود دارد و هر گوشۀ آن از مركز مسجد؛ يعنى كعبه، الهام مى‌گيرد.

تنها شكلى كه مى‌تواند اين وظيفۀ نمادين را به‌خوبى عهده‌دار شود، هشت‌ضلعى است؛ گو اين‌كه شكل آن با بسيارى از ديگر ساختمان‌هاى هشت‌ضلعى تفاوت دارد. شبستان‌هاى مسجد نيز از رواق‌هاى ديگر مساجد تاريخى متفاوت است؛ زيرا شمارى از فضاهاى سرپوشيدۀ حرم مكّه، ويژۀ نماز است و از شمارى ديگر تنها به عنوان گذرگاه استفاده مى‌شود. مناره‌هاى هفتگانه كه در زواياى مسجدالحرام برافراشته است نيز از شمار گلدسته‌هاى ديگر مساجد افزونتر است. حرم قديم و توسعۀ اوّل سعودى، افزون بر محلّ نماز و گذرگاه و محلّ سعى و اذان، وروديها و

نقشۀ نوسازيهاى حرم شريف مكه در گذر زمان