23[كعبه] رسيده و از روى ديوارى طواف كرد. وى بر سر چاه اسماعيل، كه تشنگان را سيراب مى‌كند، زمزمه‌ها نمود.» 1
ابن‌خلدون در مقدمۀ خود مى‌نويسد: «ايرانيان نيز به حج مى‌رفتند، به كعبه نزديكى جسته و هدايايى تقديم مى‌كردند. پادشاهى مانند كسرى و ديگران اموال و گنجينه‌هاى بسيارى براى كعبه مى‌فرستادند. داستان شمشيرها و آهوان زرينى كه عبدالمطلب هنگام كندن چاه زمزم پيدا كرده بود، معروف مى‌باشد. اين آهوان زرين از هداياى ايرانيان بوده است». 2
بدين رو است كه مى‌توان مدعى شد كه حج در نزد ايرانيان از قديم مكانت خاصى داشته است. اما آنچه در سال‌هاى اخير احيا گرديد، سمت‌وسوى ابراهيمى حج است. حج ابراهيمى كه در بيانات بنيانگذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمينى (قدس سره) آمده است، معجونى شفابخش است كه در تركيب آن، مهم‌ترين عناصر دينى و انسانى حضور رسانده‌اند. حج ابراهيمى، انسان‌ساز، اخلاقى، الهام بخش، تحول‌آفرين، كارآمد در تأمين منافع مادى و معنوى جهان اسلام، وحدت‌ساز و تأثيرگذار بر سرنوشت جهان و همه جوامع اسلامى است. اين حج و اين نوع حج‌گزارى، گوهرى است ارزنده كه ارزش آن بسى بالاتر از همۀ منابع مادى در كشورهاى اسلامى است.
اما حج 86 كه بيست و هشتمين حج ايرانيان، پس از پيروزى انقلاب اسلامى در اين سرزمين است، حكايتى ديگر و خواندنى دارد كه شمّه‌اى از آن را در اين اثر مى‌خوانيد. به گفتۀ همۀ مسئولان و زائرانى كه پيش از اين نيز توفيق حج‌گزارى داشته‌اند، حج امسال آرامش و طمأنينه‌اى فراموش‌ناشدنى داشت. حادثه‌ها و ناهماهنگى‌ها و ناملايمات در حج امسال به حداقل رسيد. تجربه‌هاى گرانقدر كارگزاران حج، و صبر و متانت زائران ايرانى، زمينه را براى حجى شورانگيز و بى‌گيروگره هموار كرد و اين‌همه را بايد از مدد عنايات اولياى الهى و كوشش كارگزاران گمنام دانست.