41وقت نماز و آن وقت كه هوا گرگ و ميش است به سمت حرم حركت مى‌كنند. ايرانى‌ها اغلب روزهاى اول گروهى - تقريباً چند نفره يا اندكى بيشتر و كمتر - به همراه روحانى و مدير كاروان حركت مى‌كنند، اما پس از چند روز كه با محيط آشنا شدند خودشان به تنهايى يا با يكى دو آشنا در آمد و شدند. عمده كار زائران زيارت حرم مطهر نبوى و قبور مطهر ائمه اطهار عليهم السلام است. به علاوه آنها در نماز جماعت نيز شركت مى‌كنند و با وجودى كه شركت آنها در نماز و اقامۀ آن با يك امام از اهل‌سنت در ميان آنان مرسوم نبوده، مى‌توان گفت به دليل فتواى صريح امام رحمه الله و تذكرات مكرر مسئولين، شركت ايرانيان در نماز بويژه در سال‌هاى اخير به شدت افزايش يافته و اين در اثر تذكرات مكرر بوده است.
در مورد مشرف شدن مردم به بقيع، گفتنى است كه بسيارى در همان ابتداى ورود و برخى جلوتر، كفش‌هاى خود را در آورده و با پاى برهنه بر زمين بقيع قدم مى‌گذارند، گرچه اكثريت با همان كفش آمده و تنها در نزديكى قبور مطهر ائمه پاى برهنه مى‌ايستند.
در سال‌هاى گذشته هركسى كتاب دعاى خاصى داشت اما در يكى دو سه سال اخير با انتشار كتاب ادعيه و آداب حرمين تقريباً اكثر زائران از آن استفاده مى‌كنند.
فضاى بسيار وسيع ميان مسجد نبوى و بقيع كه زمانى محلۀ بنى‌هاشم و ساختمان‌هاى ديگرى بوده، اكنون مسطح و سنگ‌فرش شده و گروه‌هاى زيادى از ايرانيان و اعراب شيعه كه از پس از نماز صبح تا برآمدن آفتاب - هنگامى كه نشستن در برابر آفتاب كمتر قابل تحمل است - گروه‌گروه مشغول خواندن زيارتند. گروه‌هاى بزرگتر عرب نوعاً بلندگو دارند و معناى آن اين است كه تعدادشان بسيار زياد است. حضور اين تعداد عرب شيعه در اين ميان براى زائران ديگر كشورها امرى بهت‌آور است در واقع آنها ممكن است ايرانى را با اين وضع ببينند و تعجب نكنند اما ديدن چنين حجم گسترده‌اى از عرب‌ها كه از نظر سر و وضع ظاهرى نيز در حد بالايى هستند براى آنان شگفت‌آور است. اين مسأله تأثير بيشترى بر روى آنان خواهد داشت.
نشريۀ روزانۀ زائر
نشريه زائر طى سه‌سالى كه بنده مشرف بوده‌ام نقش جالبى در انتقال تجربه‌هاى سفر حج به