37كرده‌اند: « من حج هذا البيت فليكن آخر عهده به الطواف » 1 جالب اينجاست كه در برخى منابع روايى اهل تسنن چنين آمده است: « من حج او اعتمر ...». ولى عده‌اى آن را غريب دانسته‌اند. 2
شيعه، بر خلاف اهل تسنن، استحباب طواف وداع را در حج و عمره ثابت مى‌داند. فقهاى اماميه طواف وداع را در پايان مناسك حج ذكر كرده‌اند، ولى تصريحى مبنى بر اينكه اين طواف اختصاص به حج دارد، وجود ندارد. بلكه ذكر آن در كتب مناسك عمره مفرده حاكى از مستحب بودن آن در عمره است. 3 با توجه به اينكه برخى قائل به جايگزينى طواف وداع با طواف نساء، در برخى فروض، هستند، روشن شدن مشروعيت طواف وداع در عمره حائز اهميت است. از اين‌رو به اين مطلب مى‌پردازيم. عمده دليل در اين باب، روايات است.
بررسى روايات طواف وداع از ديدگاه فقه شيعه
روايت اول: صحيحه معاويةبن‌عمار
عَلِي بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللهِ(ع) قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ مَكّةَ وَ تَأْتِيَ أَهْلَكَ فَوَدِّعِ الْبَيْتَ وَ طُفْ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً... . 4
معاويةبن‌عمار از امام صادق(ع) نقل كرده كه فرمودند: «هنگامى كه خواستى