33است. 1 به نظر مى‌رسد اين فرصت‌هاى اقتصادى حج، زمينه بسيار مناسبى براى وحدت مسلمانان باشد؛ چنان‌كه اتحاديه اروپا كه بر مدار همكارى اقتصادى شكل گرفت، در ادامه به تعاملات سياسى و فرهنگى و ايجاد نوعى هويت فراملى منجر شده است.
كشورهاى اسلامى به دليل وجود نظام‌هاى سياسى گسترده و يك‌پارچه در قرون گذشته، از پيشينه تاريخى و فرهنگى مشتركى برخوردارند. افزون بر اين دين مشترك، قدرت فوق‌العاده‌اى در ايجاد اتحاد و هم‌گرايى بين كشورهاى اسلامى ايجاد كرده است.
از نظر اقتصادى نيز وجوه مشترك در اين كشورها زياد است. غالب اين كشورها نفت‌خيز، توليدكننده نفت و داراى نيروى كار فراوان هستند و از نظر جغرافيايى، بيشتر اين كشورها در آسيا و به‌خصوص منطقه خاور ميانه قرار دارند كه به صورت نسبى از مزيت قرب مسافت برخوردارند كه هزينه دادوستدهاى اقتصادى را كاهش مى‌دهد.
حج ظرفيت بالايى براى تقويت اين عوامل جهت تعامل اقتصادى در سطح بين‌الملل اسلامى دارد. به اين ترتيب حج به لحاظ ظرفيت‌هاى بالاى معنوى و فرهنگى كه در جهت ايجاد اتحاد و وحدت بين مسلمين دارد، ابزار بسيار مناسبى در جهت تحقق هم‌گرايى اقتصادى است. 2
در راستاى تأسيس بازارهاى بزرگ و يا به تعبيرى بازار مشترك، تاريخ نشان مى‌دهد كه همبستگى و هم‌گرايى سياسى و اقتصادى، لازم و ملزوم يكديگرند و هر كدام شرط وجود ديگرى است. در حقيقت حصول همبستگى سياسى به‌تنهايى و بدون برنامه‌هاى