134نجف قديم، بيضوى شكل و روى زمين بلندى واقع شده بود و در ميان خود، مرقد نورانى امير مؤمنان على (عليه السلام) را در بر داشت و چهار محلّه مسكونى اصلى به نام‌هاى عماره، حويش مِشراق و بُراق و بازارى بزرگ به نام مسقّف دور تا دور آن را احاطه كرده بود؛ محلّاتى داراى بافت و سبك معمارى قديم. در زاويه شمال غربى نجف، قبرستان وادى‌السّلام و در ضلع غربى، درياچه‌اى نيمه‌خشك موسوم به «بحر نجف» يا «درياى قديمى نجف» قرار گرفته است.
منطقه نجف در ابتداى پيدايش، تنها دو درصد نجف كنونى را تشكيل مى‌داده است. توسعه اين ناحيه با از ميان برداشتن آخرين ديوار شهر كليد خورد؛ به گونه‌اى كه نقطه ارتباط هر چه بيشتر با جهان پيرامونش شد.
شبكه حمل و نقل تجارى و مُسافرى در شكل ابتدايى آن، سياق منظم‌ترى يافت و رو به افزايش گذاشت و فرصت مغتنمى براى هم‌گرايى بافت شهر با اين پيشرفت پيدا شد.
نوسازى بافت فرسوده خانه‌ها و محلّه‌ها مطابق با نياز روز، به برطرف شدن تراكم شديد اطراف حرم مطهر علوى انجاميد. خانه‌ها مقدارى از حرم فاصله گرفتند و كوچه و خيابان عريض‌ترى ساخته شد و ظرفيت لازم براى پاسخ در خور و شايسته به نياز مُجاورين و زائرين را به دست آورد.
در چند دهه گذشته تغييرات مهمّى در اين شهر صورت گرفته كه البته هر يك تأثيراتى بر بافت شهر بر جاى گذاشته است؛ از جمله: