27اگرچه هدف اين نوشتار بررسى وضعيت حج در دوره خاصى از تاريخ ايران است، اما براى آشنايى مخاطبان با پيشينۀ موضوع و نيز براى نشان دادن اهميت حج در تاريخ اسلام و ايرانِ بعد از اسلام، اين فصلِ مقدماتى، تنظيم شده است.

پيشينه و اهميت حج

حج از لغت سامى، از ماده (ح ك) گرفته شده ¹ و معناى لغوى آن، قصد و رفتن به سوى كسى به منظور ديدار و زيارت ثبت شده است. اما در اصطلاح و عرف اسلامى، معناى حج، قصد و زيارت خانه خدا و انجام مناسك حج در ايام خاصى است؛ چنان‌كه راغب اصفهانى آورده است: «اصل حج، به معناى قصد و زيارت است، در شرع به مقصد خانه خدا، جهت برگزارى مناسك حج تشخيص داده شده است» ². جزرى نيز مى‌نويسد: «حج در لغت به معناى قصد به سوى هر چيز است. اما در شرع به مقصد معين و داراى شروط مشخص، تشخيص داده شده است» ³.

پيش از اسلام، عرب اين لفظ را بر عبادت و زيارت خانه كعبه اطلاق مى‌كرد و حج در ميان اقوام عرب مرسوم بود. البته هر كدام به قصد بت مخصوص خود، حج مى‌گزاردند.