228
شيعيان عراق؛ درنگى در كتاب «شيعه العراق و بناء الوطن» 1
محمّدجواد مالك
به كوشش: محمّدحسين خوشنويس
چكيده
كشور پهناور و ثروتمند عراق، تا آغاز قرن بيستم ميلادى، زير سلطۀ دولت عثمانى بود. انقلاب مشروطۀ ايران در سال 1906 ميلادى و نيز انقلاب قانون اساسى تركيه در سال 1907 تأثير فراوانى در بيدارى مردم عراق و ايجاد جرئت اعتراض به نظام حاكم در آنان داشت. همين عوامل به همراه حضور استعمارگرانۀ دولت انگليس در اين سال‌ها سبب شد كه از سال 1908 تا 1932 ميلادى، به مدت ربع قرن، كشور عراق، عرصۀ نبرد مردم مسلمان براى به‌دست‌آوردن استقلال و آزادى باشد. آنچه در مبارزۀ مردم عراق - موسوم به ثورةالعشرين - به چشم مى‌آيد، نقش پررنگ علما و مراجع در هدايت مردم است. پس از سال‌ها مبارزۀ مردم، سرانجام در سال 1932 عراق به عنوان يكى از كشورهاى «جامعۀ ملل» پذيرفته شد و استقلال سياسى عراق به رسميت شناخته شد.
نگارندۀ اين مقاله، فصل‌هاى سه‌گانۀ كتاب را كه سير تاريخى انقلاب مردم عراق را در اين 25 سال بيان مى‌كند، به طور اجمال شرح داده، سپس مهم‌ترين نتايج اين انقلاب را برشمرده است.
واژگان كليدى: عراق، ثورةالعشرين، دولت عثمانى، استعمار انگليس.
پيش‌درآمد
كتاب «شيعه العراق و بناء الوطن» كه شمارگان صفحاتش نزديك به هزار است، به بررسى تاريخى و تحليل سياسى رُبع قرن از تاريخ كشور عراق مى‌پردازد؛ يعنى از سال 1908 تا 1932 ميلادى. سال‌هاى قيام مردم براى داشتن قانون اساسى تا استقلال عراق و تلاش براى آزادى از يوغ استعمارگران انگليسى. آنچه در اين نوشته بسيار به چشم مى‌آيد، تكيه بر تقش پررنگ علما و مراجع در هدايت مردم است. از سيّد محمّدسعيد حبوبى و آخوند خراسانى و سيّد محمّد كاظم يزيدى و ميرزا محمّدتقى شيرازى، تا سيّد ابوالحسن اصفهانى و سيّد ابوالقاسم كاشانى.
نويسنده در مقدّمه‌اى نسبتاً طولانى به آموزه‌هاى اجتماعى دين مبين اسلام مى‌پردازد و سپس به سير تاريخى مهم‌ترين وقايع بشرى اشاره كرده و از خوشى‌ها و ناخوشى‌ها، پيروزى‌ها و شكست‌ها و آسانى‌ها و دشوارى‌هاى آن سخن مى‌گويد. آن‌گاه به عراق و خيزش‌هاى مردم آن تا «ثورة العشرين» پرداخته و اين‌كه مردم عراق اين فُرصت را مغتنم شمردند و به پا خاستند. علما و مراجع نيز از آنان حمايت كردند؛ امّا صدمه فراوان ديدند. برخى كُشته و برخى تبعيد شدند. بسيارى از بازاريان معروف كه پشتوانه مادى نهضت بودند نيز اِعدام شدند؛ آن هم به دست كسانى كه با شعار آزادى، عراق را اِشغال كردند.
نگارنده در فصل اوّل به سال‌هاى 1908 تا 1913 ميلادى و كليّاتى در اواخر حكومت عثمانى، و در فصل دوم به سال‌هاى 1914 تا 1920 و در فصل سوم به سال‌هاى 1921 تا 1932 مى‌پردازد.