119و مسجد، يك فرسنگ يا بيشتر فاصله است، روشن مى‌شود كه حرم و حريم به همان قبه و بارگاه و صحن و شهر و باغ‌هاى اطراف آن محدود نمى‌شود و از زبان و تعبيرات عرف و لغت نيز همين برداشت مى‌شود.
شكى نيست كه حريم، از جهت وسعت و محدوده، به اختلاف موارد، گوناگون است. در مجمع گويد:
حريم چاه، پنجاه ذراع، حريم خانه، حقوق آن و حريم قبر حسين (عليه السلام) پنج فرسنگ از چهار طرف است. در روايتى، يك فرسنگ در يك فرسنگ از چهار سو، و در روايتى ديگر، بيست‌وپنج ذراع از طرف پاها و بيست‌وپنج ذراع از طرف سر آمده است. از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است كه فرمود: «حرم حسين (عليه السلام) كه آن را خريدارى نمود، چهار ميل در چهار ميل است. اين محدوده، براى فرزندان و دوستداران او حلال، و براى مخالفان و دشمنان او حرام است و در آن خير و بركت است» .
دقت و تأمل در روايات اقتضا مى‌كند كه بگوييم لفظ و تعبير «حرم حسين» از موضوعاتى نيست كه در آن، به لغت و عرف مراجعه شود؛ بلكه در استنباط معناى آن، بايد نظر شارع را مدنظر قرار داد، و تو دانستى كه روايات اين باب، مختلف است. چيزى كه كار را آسان مى‌كند، اين است كه مى‌توان آنها را جمع و با هم سازگار كرد؛ بلكه طبق تصريح بعضى، ظهور آنها در مراتب فضل است و با هم منافاتى ندارند؛ چنان كه در روايات مربوط به اخذ تربت گذشت.
با آنچه گفتيم، جمع ميان روايات و عناوين و تعابير معلوم گرديد و اين‌كه در برگرفتن تربت و مترتب نمودن احكام خاك قبر و جواز تمام و قصر خواندن نماز براى مسافر، حدّ و مرز، همان پنج فرسنگ از هر طرف است و روايات مستفيضه نيز اين معنا را تأييد مى‌كند؛ بدين معنا كه هر چه به قبر نزديك‌تر باشد، از فضيلت و امتياز بيشترى برخوردار است، و شكى نيست كه خاك روى قبر، از غير آن افضل و تخيير و تمام خواندن نماز، پيرامون قبر، فضيلتش از جاهاى ديگر بيشتر است؛ با اين تفاوت كه در مورد اول يعنى خاك قبر و تربت، حد و مرز، بيست ذراع در بيست ذراع، آن‌گاه بيست‌وپنج ذراع در بيست‌وپنج ذراع، آن‌گاه هفتاد ذراع، آن‌گاه يك ميل در يك ميل از چهار جهت، آن‌گاه يك فرسنگ در يك