116آن را پنج فرسنگ در پنج فرسنگ از چهار جهت دانسته‌اند، يا به تفريط افتاده و حائر را به قبر شريف امام (عليه السلام) يا محدوده زير گنبد، محصور نموده‌اند. اين در حالى است كه همه قبول دارند كه در زمان صدور روايات و تعبير آوردن به حائر (يعنى دوران امام باقر و امام صادق (عليه السلام) و زمان تقيه) ، روى قبر شريف جز قبه‌اى كوچك وجود نداشته و صحن و حجره‌ها و اتاق‌هايى نيز نبوده است؛ بلكه طبق آنچه از روايات تاريخى به دست مى‌آيد، در زمانى تعبير «حائر» پديد آمده كه جز قبر امام حسين (عليه السلام) چيز ديگرى وجود نداشته است. اگرچه در بعضى اخبار زيارت آمده است: «سپس بر درگاه حائر بايست و. . .» كه در اين باره سخن خواهيم گفت.

آنچه بزرگان و عالمان را به اين بحث دقيق و وسواس‌آميز واداشته، ادله تخيير قصر و اتمام در چهار مكان است كه دلايل قصر نماز در سفر را تخصيص مى‌زند. پس از قطع و اطمينان به تخصيص و اين‌كه روايات تخيير، صحيح و بى‌اشكال است، شكى در مقدار تخصيص نيست، تا مجبور به لحاظ قدر متيقن شويم و نسبت به بيش از مقدار يقينى، به رواياتى كه تخصيص خورده‌اند، يعنى ادله تقصير عمل كنيم؛ بلكه در مقدار زائد و مشكوك نيز بايد به همان روايات تخيير مراجعه نماييم، به بيانى كه مى‌آوريم:

روايات تخيير، چند دسته است:

الف) رواياتى كه با لفظ «حائر» وارد شده است؛ مانند روايت حميرى از امام صادق (عليه السلام) كه فرمود: «از جمله اسرار اين‌كه نماز در چهار مكان تمام است: مكه، مدينه، مسجد كوفه و حائر» . ¹

از اين روايت آشكار مى‌شود كه حائر، از جهت مكانى و مقدار و محدوده، نزد ايشان معروف و روشن بوده است؛ همچون مكه و مدينه و مسجد كوفه؛ از اين رو تفصيل و توضيحى خواسته نشده است. همچنين روشن مى‌گردد كه محدوده حائر، نه به اندازه مكان نمازگزار بوده و نه به مقدار بيست يا پنجاه باع و بيش از آن؛ بلكه مكان وسيعى را كه قبر شريف امام (عليه السلام) در آن بوده، شامل مى‌شده است. در «مراصد الاطلاع» بر اين مطلب تصريح شده است. مؤلف گويد: «حائر، جايگاه قبر حسين (عليه السلام) است كه ميانه‌اش پس و اطرافش بلند و برآمده است» . ²