172رسيدگى به كارهاى وى را بر عهده گرفت. ساليانى چند كه برخى نزديك به هشت تا ده سال گفته‌اند، شب و روز را در دروس پايانى سطح و سپس خارج فقه و اصول شيخ محمدباقر نجفى شركت جست و چنان پيشرفت كرد كه «مشار بالبنان» شد و استادش بر احراز ملكه استنباط توسط وى تصريح نمود. گفته‌اند سيد اسماعيل از شاگردان خاص شيخ محمدباقر نجفى و از اصحاب جلسات خصوصى استاد بود. همچنين گفته‌اند وى اساساً مؤسس بعضى دروس خارج استاد بود؛ چنان‌كه ابتدا تنها خود به شكل خصوصى در اين دروس حاضر مى‌شد و بعدها اين دروس گسترش پيدا كرد و اهل فضل به آن ملحق شدند. 1
هجرت به نجف
هجرت به نجف
در سال 1281ق اموال موروثى خود را به برادران سپرد و همراه مادر با اين آرزو رهسپار كربلا شد كه بتواند در محضر شيخ مرتضى انصارى شاگردى كند. 2اما وقتى در دهه سوم جمادى‌الثانى به كربلا رسيد، با خبر درگذشت شيخ انصارى در هجدهمين روز اين ماه مواجه شد. با اندوه عازم نجف اشرف شد و از آن پس سال‌ها مجتهداً در محضر سه شاگرد بزرگ شيخ انصارى، يعنى آيات عظام شيخ مهدى كاشف‌الغطاء و شيخ راضى نجفى فقه آموخت و نزد ميرزا حسن شيرازى، هم فقه و هم اصول فرا گرفت. 3
حضور وى در درس ميرزاى شيرازى، به جز برخى سفرهاى كوتاه، تا آخرين روز حيات استاد، يعنى نزديك به سه دهه تمام ادامه داشت. وى نه تنها به جهت علمى از ميرزاى شيرازى متأثر بود، بلكه به جهات روحى، اخلاقى، اجتماعى و سياسى نيز از آن بزرگوار تأثير پذيرفت. سيد اسماعيل در دوران اقامت در نجف، علاوه بر تكميل مدارج فقه، اصول و حديث، به فراگيرى اخلاق و ساير علوم عقلى مانند فلسفه، كلام و ظاهراً رياضى، هندسه، هيأت و نجوم قديم نيز پرداخت. اگرچه روشن نيست كه وى اين علوم را نزد كدام اساتيد فرا گرفت، اما از نكته‌هايى كه از علوم ياد شده در دروس فقه و اصول وجود دارد، پيداست كه در آن زمينه‌ها نيز اطلاعات فراوانى دارد. 4
در سال 1281 يا 1282ق، پس از چند ماه حضور در دروس علماى نجف، همراه خواهر