50و محيط مبارزه و تلاش براى آرمان‌هاى بلند برخاسته از ايدئولوژى اسلامى، فضاى زندگى او را پُر كرده است. درك فضاى جهاد و مبارزه با كاستى‌ها، ظلم‌ها و بى‌عدالتى‌هاى موجود در جامعه از اوان جوانى در ايشان شكوفا شد. الهام گرفتن از مبارزينى چون شهيد نواب صفوى و شاگردى علمى و عملى علماى مجاهد و مبارز حوزه‌هاى علميه قم و مشهد و در رأس ايشان امام خمينى رحمه الله ، باعث شد كه آيت‌الله خامنه‌اى پيمودن راه دين مبين اسلام و عمل به فرامين و فرمايشات ائمه عليهم السلام را، راه‌حل تمامى مشكلات و كاستى‌ها بدانند. دين اسلام از منظر ايشان، مكتبى جامع است كه در يك كلام مى‌توان آن را «آيين زندگى» ناميد. تلقى‌وى از دين، حد اكثرى است و آن را از ابتداى حيات علمى و عملى خود بيان كرده و بر آن پاى فشرده است. مترجم كتاب «آينده در قلمرو اسلام»، در مقدمه كتاب كه در سال 1345 نگاشته شده است؛ مى‌گويد:
در ميان ملل اسلامى، اكثريت مردم مسلمان، هنوز اسلام را عبارت از تشريفات و مراسمى بى‌ارتباط به زندگى مى‌دانند و از مبانى اساسى آن.... غافل‌اند؛.. [و] هنوز نتوانسته‌اند بپذيرند كه اسلام، «برنامه زندگى» است و تنها عمل به قسمتى از مقررات شخصى آن كافى نيست كه عمل كننده را در شمار مسلمانان در آورد. 1
فحص وبررسى دقيق ميان آثار انديشمند مورد بحث، نشان مى‌دهد كه انديشه ايشان در سايه دو مؤلفه اصلى چونان بستر انديشه‌ورزى وى، بسط يافته است. دو مؤلفه مزبور از اين قرار است: «منابع اصيل دين» و «تاريخ». به‌صورت جزئى‌تر، در ميان منابع دين، قرآن كريم و در تاريخ، تاريخ اسلام به‌صورت اخص، داراى محوريت هستند. با پى‌گيرى مشى زندگى شخصى، سلوك اجتماعى و تلاش علمى ايشان، اين مسئله را به‌خوبى مى‌توان نشان داد. ايشان آشكارا اين را در گفت وگو با اهالى مسجدى بيان كرده‌اند كه در حوالى سال 1352 در آن اقامه نماز مى‌كردند. ايشان مى‌گويد: